As in de mond

Hoe klinkt het geluid van een lichaam dat te pletter slaat op de grond? Het genadeloze begin van deze roman van Brenda Navarro grijpt je meteen bij de kladden. Zelfmoord. Er blijft weinig meer te raden over.

Zonder vader in beeld en met een moeder die meer weg dan thuis is, zijn Diego en zijn zus in Het geluid van een lichaam al sinds jonge leeftijd op elkaar aangewezen. Als moeder vertrekt om als huishoudster te werken in Madrid, blijven ze samen achter in Mexico-Stad. De grote zus ontfermt zich hoopvol over haar broertje, de vrolijke slimme jongen die wél zijn school zou afmaken, die wél zou weten te ontsnappen aan de armoede en het geweld.

In een wereld vol ongelijkheid, racisme, seksisme en uitbuiting blijkt het moeilijk om overeind te blijven, laat staan om voor een ander te zorgen. Geweld, bedrog en teleurstellingen zijn onvermijdelijk. ‘Hartstochtelijke mislukkingen’, zo omschrijft Diego’s zus het, ‘want om te overleven had je nogal wat hartstocht nodig, hartstocht die je krijgt van honger, vermoeidheid, het spuugzat zijn’.

Vanuit haar beschermende rol als oudere zus, schuift ze haar eigen toekomst opzij en richt zich volledig op de kansen van haar broertje. Knap hoe de schrijfstijl ervoor zorgt dat Diego het hoofdpersonage vormt, terwijl de ik-persoon zichzelf wegcijfert, klein maakt. Sterker nog, ze heeft niet eens een naam in het boek.

Krampachtig probeert ze terug te vallen op de sterke band van vroeger, waarmee ze samen het leven trotseerden. Die hechte eenheid, zichtbaar in anekdotes, herinneringen en meningen: ‘Diego en ik vonden Madrid maar stom’, ‘Dat Diego en ik een hekel aan de metro hadden, kwam door…’. Logisch, want op een handjevol verbitterde familieleden na, hebben ze alleen elkaar. Dat broze fundament spat finaal uiteen wanneer Diego in Spanje zelfmoord pleegt.

Heel begrijpelijk is dan ook de ontreddering van de hoofdpersoon wanneer haar broertje er niet meer is. Wie is ze, wat is haar rol, waar leeft ze voor, nu zo’n vanzelfsprekend deel van haar ontbreekt? Vertwijfeld blijft ze achter, vol vragen en wanhopig op zoek naar antwoorden die er niet zijn.

Maar dan komt de realisatie. Raakten ze al niet veel eerder van elkaar vervreemd? ‘Ik weet niet of het wel zo plotseling was, soms heb ik het gevoel dat hij het allemaal gepland had, dat hij al lange tijd afscheid aan het nemen was en dat we niet naar hem luisterden, dacht ik.’

De jonge vrouw lijkt nog niet klaar om hem te laten gaan. Ze wil haar broertje wanhopig graag dicht bij zich houden, hem vasthouden en voelen. Als ze naar haar thuisland terugkeert, draagt ze zijn as met zich mee in een plastic tas. ‘Ik raakte Diego weer aan, zacht, fijntjes, haast onmerkbaar tussen mijn vingers.’

Uiteindelijk volgt de berusting, het begrip. ‘Niets van een leven in het verschiet, niet voor Diego, niet voor mij. Mijn broertje bezat tenminste de helderheid van geest om dat te zien en het risico te nemen om als enige over zijn lot te beschikken.’

‘Een droge, resolute knal, de botsing tussen ribben, longen en asfalt.’ Het geluid van een lichaam. Een beklemmend maar teder verhaal over verlies, afscheid nemen en opnieuw beginnen.

Een opmerkelijke keuze van vertaler Joep Harmsen, om de originele titel van het boek niet letterlijk te vertalen. De oorspronkelijke titel in het Spaans is Ceniza en la boca (As in de mond). In de Nederlandse vertaling is deze titel omgezet naar Het geluid van een lichaam.

Beide titels zijn treffend en passen bij het indringende thema, maar persoonlijk vind ik de passage waarin de oorspronkelijke titel wordt uitgelegd, juist de mooiste alinea uit het boek.

Wie huilt er voor mij als iedereen druk is met huilen om jou? Daar moest ik aan denken terwijl ik het kistje openmaakte en zijn as aanraakte. Heel even maar, net genoeg om mijn vingers vies te maken. Is dit het lot dat de wereld voor ons voor ogen had? Toen kwam oma binnen en ze vroeg of ik klaar was om de rozenkrans te bidden. Uit angst dat ze zou zien dat ik Diego aan mijn handen had zitten, zoog ik op mijn vingers. Ik at mijn broertje op.

As in de mond, een wonderbaarlijke vondst om iemand heel dicht bij je te voelen.

Sjoukje Werkman

Brenda Navarro – Het geluid van een lichaam. Vertaald door Joep Harmsen. Das Mag, Amsterdam. 240 blz. € 22,99.