Perfecte vertaling van een klassieker

Het probleem van een heruitgave van een klassieker is dat de meeste lezers het boek wel zullen kennen van naam of het zelfs al gelezen hebben. Nu is de kans daarop bij een duizend pagina’s tellende Russische roman uit de negentiende eeuw al wat kleiner, maar bij een dusdanig bekend en gelauwerd boek als Tolstojs Anna Karenina ontkom je er haast als vertaler niet aan met 1-0 achter te staan. Hans Boland, door de wol geverfd vertaler Russisch van onder andere het complete oeuvre van Poesjkin, waagde zich er toch aan. En met succes!

Anna Karenina volgt het dramatische leven van een aristocratische familie in Rusland aan het eind van de negentiende eeuw. Een hoofdrol, al is ze zeker niet het enige personage, is weggelegd voor de jonge Anna. Ze is getrouwd met de veel oudere Karenin, maar haar drang naar vrijheid drijft haar in de armen van officier Vronski met wie ze een affaire begint.

De vertaling van Boland wijkt in deze nieuwe aanvulling op de Perpetua-reeks af van andere vertalingen die voor hem verschenen. Zoals hij zelf zegt was hij geen fan van de stijl van Tolstoj, wel van het verhaal. Hij heeft daarom vrijheden in zijn vertaling genomen die andere vertalingen niet namen. Dit maakt dat het boek veel moderner (en makkelijker) leest dan eerdere voorgangers. Een voorbeeld:

Ik ben dezelfde… Maar er is ook een ander in me, en ik ben bang voor haar, zij werd verliefd op hém, en ik wou jou haten en kon haar die ik vroeger geweest was niet vergeten. Maar zij is een ander, niet mij, nu ben ik die ik echt ben, helemaal. En nu ga ik dood, dat weet ik, ik ga dood, vraag het maar aan hem. Ik voel de dood al, alles is van lood, mijn armen, mijn benen, mijn vingers. […] Ik heb maar één ding nodig: je moet me vergeven, alles vergeven. Ik ben een slecht mens […]. – Hans Boland

Ik ben nog steeds dezelfde… Maar er is in mij ook een ander, ik ben bang voor haar, zij was het, die hem liefkreeg en ik wilde je haten en kon toch haar niet vergeten, die ik eens was geweest. Die ander ben ik niet. Nu ben ik werkelijk zoals ik ben, helemaal mezelf. Ik sterf nu, ik weet, dat ik sterf, vraag maar aan hem. Ik voel het nu al, die loden gewichten aan mijn armen, mijn benen, mijn vingers. […] Eén ding wil ik nog zo graag, vergeef me, vergeef me alles! Ik ben ontzettend slecht […]. – Lourens Reedijk (2014, Van Oorschot)

Zoals te zien in dit voorbeeld is de stijl van Boland korter, puntiger en moderner. Zonder de betekenis of kracht van de dramatische passage te ondermijnen, verwoordt Boland de woorden van Anna op zo’n manier dat ze ook vandaag de dag door een jonge vrouw in Nederland zouden kunnen zijn uitgesproken.

Anna Karenina laat zich, zoals een goede klassieker betaamt, niet alleen op een eenduidige manier lezen. Het is een boek dat je, doordat de wereld verandert en jij zelf verandert, steeds weer op een andere manier interpreteert waardoor deze 140-jaar oude roman niets inboet aan actualiteit. Daarnaast is het een roman die zich blijkbaar ook zeer goed leent om aan de taal van die tijdsgeest aangepast te worden. Doen de kortere zinnen, de moderne woorden en aangepaste namen af aan het origineel, natuurlijk. Het is echter niet de taak van de vertaler en het doel van een vertaling om de exacte kopie te worden van het origineel. Dat is onmogelijk. Zeker bij een roman die niet alleen in taal(gebruik) en cultuur zo ver van de onze afstaat dat een één op één vertaling voor een reeks nieuwe woorden zou zorgen. De charme van Bolands vertaling is dat je de opgesmukte zinnen en de wollige stijl van eerdere vertalingen, totaal niet mist. Dit is nog steeds Tolstoj, maar dan wel zoals je die anno 2017 zou moeten lezen.

Lezers die dit schitterende werk niet kennen worden door deze vertaling hopelijk uitgenodigd om dit zwaarlijvige boek (een dikke kilo) op te pakken en zich te laten verleiden door de woorden van Tolstoj; lezers die Tolstojs werk kennen of een eerdere vertaling hebben gelezen moeten het herlezen in Bolands vertaling, want het is alsof je Anna Karenina weer voor de eerste keer leest.

Irmaria Pennekamp

Lev Tolstoj – Anna Karenina. Athenaeum, Amsterdam. 1024 blz. € 57,50.