Een levenslange zoektocht naar de moeder

‘Hij is Julius Gerhard Marius Hammer, Juul voor intimi, maar die zijn er niet meer.’ De eenentachtigjarige alleskunner Julius Hammer wordt door zijn dochter Eva Hammer, tegen zijn zin, op vakantie gestuurd. Ze boekt een luxe kamer aan boord van een Mediterraans cruiseschip voor hem, zodat hij wat kan herstellen van een beroerte. De vroeger zo gevierde Minister van Staat, Professor Doctor Emeritus auteur J.G.H. Hammer wil niet, maar gaat uiteindelijk toch, want dochters wil blijkt wet. ‘Tegen Eva’s inval hoefde hij zich niet verzetten, aan de uitvoering ervan viel niet te ontkomen.’ Dit gegeven aan het begin van het nieuwste werk van Jeroen Brouwers, Bittere bloemen, is meteen al veelzeggend over de betekenis van deze roman. De hoofdpersoon uit het boek moet, tegen zijn wil, langzamerhand de regie over zijn leven uit handen geven.

Tijdens de cruise ontmoet Hammer een voormalige leerlinge van hem: Pearlene. De veel jongere Pearlene is eigenlijk de liefde van zijn leven, maar dat heeft hij noch tegen haar noch tegen anderen uitgesproken. Hammer probeert op Corsica de grootste gemiste kans uit zijn leven goed te maken, maar hij raakt verzeild in hallucinerende gebeurtenissen waardoor hij nog één keer terugblikt op zijn bijna voorbije leven. Pearlene neemt Julius Hammer mee op een scootertocht over het eiland waar ze net een film aan het opnemen zijn. De set waar de film opgenomen wordt, is wederom een symbool voor het leven: niets is wat het lijkt, het leven is maar schijn. Bloemen die eens zo mooi leken te zijn, blijken uiteindelijk ook bitter.

Hammer die naar eigen zeggen niet zo heel helder meer denkt, weet zich gedurende zijn reis toch verrassend veel te herinneren over zijn verleden. Brouwers beschrijft gedetailleerd doch schetsmatig èn in heldere pennenstreken de traumatische gebeurtenissen uit het leven van Hammer en de consequenties daarvan voor zijn verdere levensloop. Brouwers spiegelt de zoektocht van Hammer naar zijn ware liefde voortdurend aan het vroege, onzinnige overlijden van diens moeder. Een gemis waar de hoofdpersoon nooit meer overheen zal komen. Een gemis dat Brouwers heel aannemelijk weet te verwoorden en ook bijna weet te verbeelden. Een door de dochter van Hammer ontvreemde miniatuur van de Duitse schilder Cranach zorgt namelijk voor een visuele koppeling tussen de twee belangrijkste vrouwen uit het leven van Hammer. Dit portretje wordt zo nauwkeurig omschreven dat je het bijna voor je kunt zien.

Brouwers hoofdpersoon Hammer is al met al een aandoenlijke grijsaard die al stuntelend, ondanks zijn onhebbelijkheden, de sympathie van de lezer weet te verkrijgen. De angst om de regie over het leven te verliezen spat van de bladzijden af. Wel blijf je als lezer na afloop van het lezen van deze coherente roman met één vraag zitten: Waarom duikt Nicole Kidman toch op in Bittere Bloemen?

Cilla Geurtsen

Jeroen Brouwers – Bittere bloemen. Atlas Amsterdam/Antwerpen, 285 blz. € 19,95 (paperback)