‘Hoe helderder je bent, hoe meer ze je het zwijgen op willen leggen’

De titel van je boek klinkt nogal agressief. Is Zelf bommen leggen ook een agressief boek?

Bommen leggen is een agressieve bezigheid of je die bommen nou letterlijk legt (springstof, slaghoedje, vonk) of figuurlijk (springstof, letter, lezer). Een roman over het leggen van bommen is een beschrijving, het is zelf geen bom. De boodschapper is niet de dader. De romanfiguren, hun taal en hun daden spatten soms aggressief van de pagina, maar de roman zelf blijft realistisch en schuwt het lyrisch romantische niet.

Op welk moment dacht je: dit verhaal moet ik schrijven?

In de loop der jaren ben ik steeds meer van klassieke Arabische en Perzische poëzie gaan houden. Aboe Noewas, Hafiz en Roemi behoren tot mijn favoriete dichters, ook omdat zij zingen over wijn- en jongensliefde. Ik ging me in hun achtergrond verdiepen om hun poëzie beter te kunnen begrijpen.

9/11 maakte me nieuwsgieriger naar de beweegredenen van terroristen: omdat zij geloof aanvoerden als verklaring voor hun handelen, ging ik meer lezen over islam, joden- en christendom.

Wanneer die twee lijnen samensmolten, weet ik niet meer, maar het inspireerde me tot gedichten als ‘Onze jongens in Osdorp’ met de stokregel: ‘God die geen god is ontferm U over onze jongens’. (Vrouwenliefde & andere gedichten, 2008). In september 2006 begon ik aan de roman te schrijven die uiteindelijk Zelf bommen leggen zou worden.

Th. van Os (© foto: Jan Glas)

In het boek komt nadrukkelijk de multiculturele samenleving aan de orde. Je beschrijft een Nederlandse moleculair geneticus met daadwerkelijke interesse voor de islam die verliefd wordt op een Marokkaanse jongen. De jongen wil het juist niet over zijn geloof hebben. Na lezing van je boek zou je kunnen denken dat de nieuwsgierigheid naar de andere cultuur nogal eenzijdig is.

Een Marokkaan, die opgroeit in Amsterdam, krijgt veel mee van de Nederlandse samenleving. Iemand van Nederlandse afkomst zal echter moeite moeten doen om inzicht te krijgen in andere subculturen. Veel Marokkanen hebben geen zin meer om over hun achtergrond te praten omdat zoiets al snelt ontspoort in verantwoording moeten afleggen voor foute medelanders. Nederlandse Henk valt op Marokkaanse jongens; logisch dat hij zich in hun achtergrond verdiept. Jammer dat hij zich vastbijt in één deelaspect, de islam, al kan de lezer daar wel weer redenen voor bedenken.

Dat Henk en zijn geliefde niet met elkaar praten heeft vooral andere oorzaken. Laat ik één belangrijke noemen: voor Westerse wetenschappers is benoemen ook een vorm van beheersen en beperken, enkel beleven geeft meer vrijheid van handelen dan benoemen. Wie zich homo noemt, beperkt zich tot vrijen met mannen.

Voel jij je een geëngageerd schrijver?

Ik probeer op zijn minst een paar kanten van de alledaagse wereld te laten zien want een goede roman verdicht en verheldert. Mijn doel is niet engagement, maar dat is wel een niet te vermijden gevolg.

Zelf bommen leggen is ook een provocerend boek. Op seksueel gebied en op godsdienstig gebied. Was dat ook je opzet of is de roman gaandeweg zo geworden?

Al voordat ik met mijn roman begon, wist ik dat veel gelovigen elke mening provocerend vinden die afwijkt van wat ze zelf geloven. Hoe helderder je bent, hoe meer ze je het zwijgen op willen leggen. Als je daar rekening mee houdt, krijg je geen letter op papier.

Zoals je niet kunt schrijven over geloof zonder te spreken over geloofskwesties, zo kun je ook niet schijven over liefde zonder het over seks te hebben. De rijkdom van de lichamelijke vereniging verzwijgen, vind ik zonde. Dat is net zoiets als schrijven over een kok en wegdekken hoe hij kookt.

Trouwens, wie een ander van provocatie beschuldigt, verraadt vaak dat hij geen weerwoord gewend is.

Coen Peppelenbos

Zelf bommen leggen wordt komende vrijdag gepresenteerd in boekhandel Vrolijk in Amsterdam, om 17.00 uur. Iedereen is van harte welkom.

Th. van Os – Zelf bommen leggen. Uitgeverij kleine Uil, Groningen.