Freud voor beginners

Wie nog eens over een echt ouderwets Oedipuscomplex wil lezen kan terecht in het titelverhaal van Het geheim van Carmen van Dirk Ayelt Kooiman. Een zoon die spijbelt van school wordt van school gestuurd en krijgt van zijn vader een verbale afstraffing. Het verhaal speelt enkele decennia terug, dus de vader zegt nog zinnen als: ‘Je bent een nagel aan m’n doodskist. Ga uit m’n ogen.’ De zoon die wordt weggestuurd zegt: ‘Man, val toch dood.’

Voor lezers die nog niet meteen doorhebben dat we met een freudiaans drama te maken hebben, stopt Kooiman er nog een paar expliciete verwijzingen in. Zo vergeet de zoon zijn huissleutels als hij boos wegloopt en hij weet meteen ‘dan moet dit zo’n fameuze fehlleistung zijn…’ Later zit hij in een café met vrienden en een oudere vrouw die Carmen heet, waarna Kooiman uitlegt dat een patiënt van Freud ook Carmen heette. De hoofdpersoon gaat met haar mee, komt onderweg nog langs een schouwburg waar Koning Oedipus op het programma staat. En dan zegt Carmen terwijl ze in bed liggen ook nog: ‘Ik had je moeder kunnen zijn!’ Je twijfelt of dit verhaal past in de cursus Freud voor beginners of dat het als pastiche bedoeld is.

Het geheim van Carmen kent nog twee andere lange verhalen. In ‘Het eeuwige verraad’ wordt een distributiekantoor overvallen door een verzetsgroep. De dag ervoor fietsen Marleen en Gerard van de groep naar de plek van de overval en tijdens die fietstocht worden ze verliefd op elkaar. Dat kan natuurlijk niet goed gaan. Het derde verhaal ‘Schuld en boete’ gaat over een rijke jongeman die langzamerhand aan de bedelstaf raakt en als verlopen man via een roofoverval zijn financiële toestand probeert te verbeteren.

Drie verhalen die thematisch niets elkaar te maken hebben. Ze zijn vaardig in elkaar gestoken, maar je blijft als lezer wel op afstand. Dat komt voornamelijk door de alwetende verteller die Kooiman regelmatig inzet. Die verteller vat enkele jaren uit het leven van de hoofdpersoon samen of geeft in het kort zijn karakter weer. ‘In een leven zonder verplichtingen ontpopte hij zich als een gewoontemens en een individualist pur sang.’ Je zit niet in het hoofd van de personages, je zit ze niet op de huid. Daardoor blijven de verhalen ondanks liefde, oorlog en moord toch vrij vlak.

Coen Peppelenbos

Dirk Ayelt Kooiman – Het geheim van Carmen. De Harmonie, Amsterdam. 176 blz. € 16,90.

Verscheen eerder in de Leeuwarder Courant 5 juli 2013.