Een mooie, luxueuze kerker

De Zwitserse schrijver Alain Claude Sulzer (1953) brak vijf jaar geleden internationaal door met de ingetogen roman Een volmaakte kelner. Ook de opvolger Het verkeerde moment getuigde van een scherp psychologisch inzicht en meesterlijke verteltechniek. De verwachtingen voor de nieuwste roman Uit de toon zijn derhalve hoog gespannen.

Hoofdpersoon Marek Olsberg was een wonderkind en heeft zich daarna weten te ontwikkelen tot een vermaard pianist. Samen met zijn assistente Astrid reist hij de wereld af. Overal wordt hij onthaald met staande ovaties. Zijn concerten zijn steevast binnen een mum van tijd uitverkocht. Fans doen de vreemdste dingen om toch nog aan een kaartje te komen.

Wanneer Olsberg een recital geeft in Berlijn, is dat een belangrijke gebeurtenis. De crème de la crème van politiek en cultureel Duitsland maakt zich op voor een bijzondere avond. Een onmetelijk rijke zakenman geeft na afloop een soiree waar ook de wereldster bij aanwezig zal zijn. Speciaal voor de elite zal hij een paar toegiften geven.

Zover komt het echter niet. Midden in een fuga stopt Olsberg. Hij klapt de deksel van het klavier dicht, zegt ‘Dat was het dan’ en verlaat met gezwinde spoed de concertzaal, vijfentwintighonderd toehoorders in vertwijfeling achterlatend.

Olsberg was al jaren alleen. Hij had het al lang geleden opgegeven het antwoord te willen weten op de vraag of zijn partners, die elkaar in zijn jonge jaren veelvuldig en in de loop der tijd met steeds grotere tussenpozen hadden afgewisseld, onder zijn karakter of onder zijn levenswijze hadden geleden. Bestond daar eigenlijk wel een verschil tussen?

Olsberg is niet bepaald een ordelijk type. Tot zijn drastische besluit, door niets of niemand specifiek ingegeven behalve wellicht het feit dat hij Abraham ging zien, hield hij in schriftjes een boekhouding bij van zijn optredens. Dertig jaar lang in een gouden kooi. Eigenlijk stelde hij zichzelf tevreden met de cijfers. Dat was een stuk van zijn leven dat hij met niemand hoefde te delen. Zonder zijn piano was hij verloren geweest, zonder minnaars kon hij prima leven. Zijn actie lijkt juist het tegendeel uit te drukken. Hij beseft plots dat hij zichzelf maar wat wijsmaakt.

Zijn beroemdheid had in eerste instantie problemen uit de wereld geholpen waarvan Olsberg wist dat ze vroeg of laat door de achterdeur weer naar binnen zouden glippen. […] Nooit eerder had hij zich zo vrij gevoeld. De ruimte om hem heen was licht, de ruimte in hem was verlicht. Hij was vrij. [ …] Zijn leven kraakte in zijn voegen, het kon nu alle kanten uit. [ …] Hij had de kerker verlaten die hij lang geleden vrijwillig binnen was gegaan. Het was een mooie, luxueuze kerker, zo groot als alle continenten bij elkaar, maar het bleef een kerker.

Sulzer heeft ervoor gekozen om het verhaal van Olsberg vanuit verschillende perspectieven te vertellen. Niet alleen de pianist komt aan het woord, maar ook zijn assistente, zijn impresario tevens ex-geliefde, diens heel jonge vriendje, een beroemde operazangeres en haar man, een kelner op de receptie, een blinde pianostemmer, twee vriendinnen die samen naar het concert gaan, een zakenman en zijn dure callgirl en een vrouw wiens echtgenoot is overgestapt naar haar zus en, zoals later blijkt, ook haar nichtje.

De lezer moet goed bij de les blijven. Er is niet op actief lezen tegen, maar in eerste instantie wordt de vertellijn en de spanningsboog door de constante wisseling van narratief doorbroken, op het irritante af. Het verdient aanbeveling om de roman in een of twee leessessies tot u te nemen. Dan ontstaat door de verschillende stemmen juist een extra dimensie. Heel slinks gebruikt Sulzer de wisselingen als een soort cliffhangers. En uiteindelijk vallen alle puzzelstukjes op hun plaats. Alle personages bevrijden zich van hun ketenen, of maken in elk geval plannen in die richting. Uit de toon is een roman vol van besef. De protagonisten komen elk op hun eigen wijze tot de conclusie dat het bestaan vaak zeer wankel is. Een ding staat buiten kijf: vertellen kan Sulzer als bijna geen ander.

Guus Bauer

Alain Claude Sulzer – Uit de toon. Vertaald door Annemarie Vlaming. Anthos, Amsterdam. 238 blz. € 19,95.