Niets minder dan een noodkreet

Journaliste Judit Neurink (1957) woont in Iraaks Koerdistan en bericht regelmatig vanuit de regio voor onder meer de dagbladen Trouw en De Standaard. Haar deskundigheid, gebaseerd op gedegen (veld)onderzoek, heeft ze ook in boekvorm gegoten: eerder dit jaar in De oorlog van ISIS en nu in De vrouwen van het kalifaat, met als ondertitel Slavinnen, moeders en jihadbruiden. (Haar roman De Joodse bruid uit 2014 laten we hier even buiten beschouwing.)

Cover_Neurink_v8De rol van vrouwen in het op de meest fundamentalistische vorm van de soennitische islam gestoelde kalifaat is op z’n zachtst gezegd complex. In de moederrol is de streng-islamitische vrouw, de vrouw die zich aan haar salafistische echtgenoot onderwerpt, heilig. Vrouwen en zelfs meisjes vanaf pakweg een jaar of zeven die behoren tot de ongelovigen – een begrip waarmee men het niet zo nauw neemt, sjiitische moslims worden daar als het zo uitkomt ook toe gerekend – zijn zo goed als vogelvrij, mogen als een buit op het slagveld worden gebruikt als seksslavin. Duizenden yezidi-vrouwen worden vastgehouden als lustobject en tezamen met vee op de markt verhandeld.

Westerse moslimvrouwen worden actief geronseld om deel te nemen aan het kalifaat, zij moeten meehelpen de volgende generatie jonge leeuwen te kweken. En dan zijn er nog vrouwelijke religie-agenten die met de stok in de hand erop toezien dat wordt voldaan aan de kledingvoorschriften. Volledige bedekking vereist. Zijn deze vrouwen mededaders? Hoe reageert een eerste, tweede of derde vrouw wanneer er plots een seksslavin in het huishouden wordt opgenomen, iemand die in een aparte kamer wordt opgesloten en uitsluitend bedoeld is voor het gerief van de man.

Is het vreemd dat ze – deels uit jaloezie, deels uit angst voor de man – de vreemdeling verstoten of behandelen als een dier? Zou het niet zo kunnen zijn dat in een gemeenschap waarin de angst regeert, waarin de angst openlijk wordt gevoed – met onthoofdingen en het levend in brand steken van gevangenen – ook de echtgenotes geen andere keus hebben. Kun je hen ook niet als slachtoffer van het sektarische mannenregime beschouwen?

Neurink ondervroeg een aantal yezidi-vrouwen die kans zagen om te vluchten, of die voor vele duizenden dollars vrij zijn gekocht. Het eufemisme waarmee ze de ondergane behandeling beschrijven, maakt duidelijk dat ze zwaar getraumatiseerd zijn en dat ten tweede de schaamte groot is. De schaamtecultuur die voor een groot deel voor de seksuele problematiek verantwoordelijk is. De vrouwen werden gedwongen om met verschillende mannen te ‘trouwen’, daarmee de meest uiteenlopende seksuele handelingen bedoelend. Deze vrouwen en meisjes zijn afkomstig uit een ruraal gebied met strikte gewoonten en een besloten religie waarin je alleen geboren kunt worden. De strijders van het kalifaat lijken nog steeds hun wildste seksdromen op deze slavinnen bot te vieren. Het genotshuwelijk, een seksuele jihad. De overwinnaar op het slagveld mag de verliezer onthoofden en zijn vrouw als slaaf nemen.

Het boek van Neurink is een belangrijk statement over dubbele moraal. Met betrekking tot het feit dat mannen alles mogen en vrouwen eigenlijk niets. Een situatie die als vanzelf ongemakkelijke verhoudingen creëert. Maar daarnaast geldt ook een dubbele moraal ten opzichte van de hele regio-oorlog in Syrië en Irak, en zeker ten opzichte van de yezidi, die als volk beter zouden moeten worden beschermd. Ook Nederland heeft verschillende internationale verdragen getekend om op te treden bij misdaden tegen de menselijkheid, bij vervolging vanwege etnische achtergrond, bij mensenhandel.

Verontwaardiging is op zijn plaats, kan ook bijna niet anders bij het beschrevene, maar zoals het een goed onderzoeksjournalist betaamt, probeert Neurink verklaringen te vinden voor het gedrag van de strijders, hun interpretatie van de Koran, hun wetten in de geschiedenis van de regio in te bedden. De aantrekkingskracht van het kalifaat voor strijders in spe uit het westen zou best eens kunnen stoelen op de spagaat tussen de seculiere, seksueel vrije westerse opvattingen en de strenge beperkingen van het thuisfront. Nergens ter wereld schijnt meer porno, spannende lingerie en Viagra te worden gekocht als in het Midden-Oosten. Stiekeme lust, waardoor jonge of zelfs piepjonge yezidi-meisjes ook blijken te worden gekocht (doorverkocht) in de omringende landen zoals Jordanië, Turkije, Koeweit en Saoedi-Arabië. De vrouwen van het kalifaat is een gedegen, huiveringwekkend non-fictieboek. Niets minder dan een noodkreet.

Guus Bauer

Judit Neurink – De vrouwen van het kalifaat. Jurgen Maas, Amsterdam, 210 blz. € 18,95.