Eén ster – Honderd sterren

Het vluchtelingenprobleem is voor veel mensen een ver-van-mijn-bed-verhaal. Mensen met een andere huidskleur, een andere religie, een andere cultuur en een vaak lagere ontwikkeling. In de jongste roman van Niedekker komt de hoofdpersoon uit een dorp bij de Russische stad Tsjernobyl. Door de kernramp moet ze haar geboorteplaats verlaten. Haar ouders sterven en ze wordt opgevoed door haar grootmoeder. Dat is een verhaal wat ook ons zou kunnen gebeuren. En ineens identificeer je je veel dieper met zo’n personage. Het meisje is zelfbewust, wil de wijde wereld in, weg uit ‘het dorp zonder toekomst’ en ambieert een carrière als danseres. Ook daar kan ik als lezer compleet in mee.

Ze ontmoet een vrouw die haar een kans biedt om als serveerster in Italië aan de slag te gaan; een stap in de goede richting, naar het Westen. Het blijkt een valstrik; ze belandt in een bordeel. En opnieuw toont Niedekker zich een schrijver die precies weet wat hij doet: hij beschrijft niet in detail wat het meisje overkomt. Hoogstens laat hij haar een cirkel tekenen in het zand en daar steentjes in leggen, als één van de andere meisjes probeert te ontsnappen en dat slecht afloopt. Ik had ook niet mee kunnen voelen hoe verschrikkelijk het is wat daar moet zijn gebeurd; dus laat Niedekker het weg. Ergens aan de rand van je ratio schildert je brein wat contouren, geluiden in de verte, dat is genoeg. Dat komt harder binnen dan details.

oksanaDat over het verhaal. Een vluchteling die een nieuw bestaan probeert op te bouwen, die worstelt met haar trots en afhankelijkheid, met de wet, met haar trauma’s. Maar dan de vorm. Hoe laat je je lezer meeleven met het getormenteerde brein van iemand als Oksana? De danseres maakt choreografieën in haar hoofd, een taal om haar verdriet in vorm te geven. Maar het gaat verder dan dat. Onder de artiestennaam Sheila verdient ze geld als stripteuse. Maar voor haar is het moment dat ze zich blootgeeft niet een moment van schaamte maar van wraak: ze beschouwt het zwart dat de mensen zien als een aanklacht. Maar Niedekker gaat nog dieper: de gedachten van de hoofdpersoon zijn als de passen in een dans. Eigenlijk is alles voor haar dans: vallen is deel van de voorstelling, van de voorwaarde om te kunnen zweven, elke pas is deel van het geheel. En elke gedachte verhoudt zich tot een andere als de ene danspas tot de andere.

Het hele boek is daarmee een grote dans van gedachten, associaties, beelden. Ieder hoofdstuk van hoogstens drie pagina’s is een miniatuurtje op zich. Niet chronologisch (want het boek eindigt met dezelfde scène als waar het mee begon) maar als een worsteling om boven te komen, een strijd om zich vrij te maken, een individu te zijn die baas is over haar eigen lichaam en geest. De dans die het boek vormt is een aanklacht tegen de mensen die niet kunnen begrijpen wat vluchten betekent. Je kijkt niet naar iemand die zich blootgeeft, maar je leert haar taal lezen en je zit aan je stoel gekluisterd.

Alles klopt in dit boek, dat zeer hoog inzet. En alles waarmaakt. Alle hoofdstukken zijn prachtig geschreven, de vorm past perfect bij de inhoud, het boek is buitengewoon urgent. Niedekker is de Noerejev van de pen. Zijn boek kreeg vier sterren in De Volkskrant; van mij krijgt het er 100. Dit is het meest sterke en belangwekkende boek dat ik in maanden las. Iedereen zou het moeten lezen.

Hanz Mirck

Donald Niedekker – Oksana. Koppernik. 208 blz. € 18,50.