‘Vunzige ideeen in een schoolagenda’, of hoe het kapitaal altijd wint

Voor een goede biografie is een aantal voorwaarden essentieel. Het onderwerp moet de moeite waard zijn – al is daar weinig voor nodig in de handen van een bekwame biograaf – en liefst dood. De auteur moet verder kunnen schrijven en liefst een wat ambivalente houding tegenover het onderwerp hebben, laverend tussen bewondering, zonder welke langdurige en diepgravende belangstelling niet beklijven kan, en een scherp oog voor de mindere kanten van zijn onderwerp. Een bonus is er tenslotte voor het weergeven van de tijdgeest. Wat dat betreft is Geke van der Wal met haar biografie van uitgever, links boegbeeld en ondernemer Rob van Gennep op alle punten geslaagd.

De ouderen onder ons zullen zich de boeken nog herinneren die Van Gennep in de jaren zestig en zeventig uitgaf, de zonder opsmuk gepresenteerde linkse geschriften van mensen als Che Guevara, waar gans de zich progressief wanende natie destijds mee dweepte. Daaraan was het een en ander voorafgegaan, wat Van Gennep in hoge mate heeft gevormd. Zijn slechte ervaring met Wassenaar, de plaats waar hij geboren en getogen was, doch slecht aardde. De moeizame relatie met zijn ouders, die zo uit de hand liep dat ze hem naar een pleeggezin in het diepe platteland verbanden. En de eerste schreden in de literatuur, want hoe precies wist de jonge Van Gennep niet, het moest iets worden met boeken. Dat streven bracht hem in contact met de steenrijke Johan Polak, die hoewel ze op vrijwel ieder gebied diametraal tegenover elkaar stonden, een dusdanig zwak voor hem ontwikkelde dat hij met ruime hand met zijn familiekapitaal strooide, opdat Van Gennep zijn droom kon waarmaken. Iets wat gezien de politieke koers die de uitgeverij zou gaan varen opmerkelijk is, maar het verhaal wel weer extra levendig maakt.

gennepDe heren begonnen een boekhandel en een uitgeverij – beide bestaan nog, als Athenaeum Boekhandel en uitgeverij Athenaeum – Polak & Van Gennep – maar hun karakters verschilden dermate, dat het tot een boedelscheiding kwam en Van Gennep voor zichzelf begon. Wat daar een rol bij speelde waren de revolutionaire woelingen in de jaren zestig. Van Gennep was niet alleen ouderwets links, hij had ook al snel in de peiling dat er onder het morrende jonge volkje een enorme behoefte was aan verdieping, liefst in marxistische dan wel marxistiese zin. Van Gennep bediende ze praktisch allemaal en had een scherp oog voor wat zou kunnen verkopen. Zoals een revolutionaire agenda, waar boekhandelaren buiten de Randstad wild aan ergerden, vanwege de ‘vunzige ideeën’ waar de jeugd aan werd blootgesteld. En als iets hem niet persoonlijk aansprak, zoals het feminisme, was hij wel zo gis om bestseller De schaamte voorbij van Anja Meulenbelt uit te geven. Wat hem niet kon behoeden voor de woede van de paarse brigade, die de boekwinkel bekladden met kreten, nadat een disfunctionerende vrouwelijke medewerker het veld had moeten ruimen, wat uiteraard werd uitgelegd als seksisme.

Het is mooi dat Van der Wal de hoogtijdagen van winkel en uitgeverij met gepaste distantie en enig vermaak beschrijft, want het is kostelijk hoe serieus men indertijd alles nam, daar bij liefst ook alle mogelijke zout op de ideologische slakken leggend, want als iets links Nederland teisterde was het wel sektarisme. Voortgedreven door de waan van de dag werd besloten dat het bedrijf werd omgevormd tot een collectief met arbeiderszelfbestuur. Dat betekende vooral veel vergaderen, met weinig verrassende resultaten.

Het zuur sloeg al snel toe, zo blijkt uit de notulen. Regelmatig terugkerend agendapunt was bijvoorbeeld “de zin van deze vergaderingen.” Hierover werd omstandig gediscussieerd. Het kon ook gebeuren dat er een aparte productievergadering was belegd. Daarover ontstond dan ontstemming bij de toch al licht ontvlambare [boekhandelaar – EdW] Fred Schmidt. Waarom werd er apart vergaderd? Vormgeving ging toch iedereen aan? De vergadering had op stencil aangekondigd moeten worden of anders via een mededeling op het bord. Een medewerkster deed een duit in het zakje door de suggestieve vraag of er nog wel sprake was van een collectief. “Ja, natuurlijk,” riep Rob uit, “maar we kunnen toch niet de hele dag bij elkaar gaan zitten?!” Een paar vergaderingen verder meende iemand dat de term collectief ten onrechte werd gebruikt. Deze medewerkster had het idee dat bepaalde mensen in het bedrijf meer te vertellen hadden dan andere, en dat kon toch niet de bedoeling zijn.

Het liep uiteindelijk zo uit de hand, dat langzaam maar zeker werd overgeschakeld op een wat meer traditionele manier van ondernemen, al was het alleen maar omdat de zaak anders waarschijnlijk ten onder was gegaan. Het leidde tot een hoog oplopend arbeidsconflict en zelfs een staking, waarbij Van Gennep zich – waarschijnlijk tot zijn stomme verbazing – in de hoek van de onderdrukkers van de werkende massa’s bevond. Het hoorde allemaal bij het opgroeien, maar hij won wel deze strijd. Dat de tijden echt veranderden en de uitgeverij te star bleef bleek wel toen cineast Joris Ivens, die eerder met een twaalfdelige serie over China bij de VPRO de kijkers een rad voor ogen had gedraaid over de moorddadige dictatuur die dat land in zijn greep had, niet wilde dat Van Gennep zijn memoires in Nederland uitgaf. De uitgever was in zijn ogen te links.

In het boek ook veel aandacht voor Van Gennep als mens, wat het geheel een aangename diepte geeft, omdat hij veel meer was dan de clichématige would be-revolutioniairen waardoor hij was omringd. Hij was de linkse zaak zeer toegedaan, tot het verleden van hand- en spandiensten aan op het randje van de legaliteit of erover opererende lieden, maar hield ook van het goede leven, en dan met name vrouwen, waarbij hij zo gewild was dat hij zijn collega’s in moest zetten om het komen en gaan van dames in goede banen te leiden. Het loopt allemaal tragisch af als Van Gennep door de ziekte ALS wordt gesloopt en sterft, de lezer verweesd achterlatend, want dit is wel erg plotseling, maar ook dat is het leven. Van de boekhandels die bij het concern hoorden herinnert alleen v/h Van Gennep in Rotterdam er in naam nog aan. Los daarvan bestaat de inmiddels algemene uitgeverij Van Gennep nog.

Enno de Witt

Geke van der Wal – Rob van Gennep: uitgever van links Nederland. Atlas Contact, Amsterdam. 304 blz. € 24,99.