Recensie: Fikry El Azzouzi – Alleen zij
De liefde tussen Europa en de islam
Op de Frankfurter Buchmesse was de Vlaamse auteur Fikry El Azzouzi prominent aanwezig met een Duitse vertaling van zijn vorige roman Drarrie in de nacht. In het Duits kreeg hij de mooie titel Wir da Draussen. In het theater van het gastlandpaviljoen werd El Azzouzi samen met Annelies Verbeke en Paul Verhaeghe geïnterviewd over identiteit. Geen gezocht onderwerp want hij schrijft in Drarrie in de nacht over Vlaamse jongens met een Marokkaanse achtergrond die worstelen met hun identiteit, de nodige rottigheid uithalen en tussen de wal en het schip dreigen te vallen. In het interview in Frankfurt pleitte hij voor een Europese islam. Waarom dat zo belangrijk kan zijn, laat hij zien in zijn nieuwe roman Alleen zij.
Alleen zij is een liefdesverhaal. Ayoub, de hoofdpersoon uit El Azzouzi’s romans Het schapenfeest en Drarrie in de nacht, is inmiddels volwassen. Een schuchtere, gevoelige jongeman die weet wat hij wil, maar dat soms wat onhandig brengt. Hij raakt tijdens een baantje als afwasser hevig verliefd op de roodharige restauranteigenaar Eva. Het duurt even voor zij beseft dat dit wederzijds is – ze heeft nog een relatie met de lompe, ietwat karikaturaal neergezette Stefaan – maar als ze eenmaal toegeeft aan haar gevoelens, ontstaat een intense relatie die hen beiden verrast en verwart. Langzamerhand groeien ze naar elkaar toe, leren elkaars vrienden kennen, elkaars onhebbelijkheden, overtuigingen en ten slotte ook elkaars ouders. Dat levert aandoenlijke en hilarische taferelen op, die laten zien hoe sterk El Azzouzi is in theatrale scènes vol snelle, humoristische dialogen en grote woorden.
Het bijzondere van Alleen zij is dat het perspectief dit keer niet bij Ayoub ligt, maar bij Eva. Dat is een gewaagde keuze die El Azzouzi de gelegenheid geeft om met afstand naar zijn personage te kijken en commentaar op hem te geven door een ‘westerse’ bril. Met Eva’s blik kijken we naar zo’n voormalig Marokkaans straatjochie waar de westerse samenleving zo bang voor is. Alle vooroordelen komen langs. Ze blijft hem eerst schertsend ‘Afwasser’ noemen en haar vriendin Hannah zegt:
Wat weet je over zijn hobby’s? Waarschijnlijk voetbal kijken en thee slurpen in een theehuis waar vrouwen niet welkom zijn. Over vrouwen gesproken. Met moslims is het altijd ingewikkelder. Strenger. Conservatiever. (…) Hoe ga je dat aan je familie uitleggen, hoe gaat hij dat aan zijn familie uitleggen? Waarschijnlijk moet jij je bekeren. En ga je dat ding op jouw hoofd dragen.
Als blijkt dat Ayoub niet aan het stereotype voldoet, begint ze zich zelfs in een aantal aspecten van de islam te interesseren zonder dat ze haar eigen liberale en feministische ideeën verliest. En zo wordt Alleen zij ook een verhaal van een liefde tussen West-Europa en de islam, een mooie confrontatie en versmelting van Europese en islamitische waarden. Dat klinkt zoetsappig maar ik vind dat we daar in deze tijden niet cynisch over hoeven zijn. En bovendien zit er genoeg humor en dreiging in het verhaal om dat te compenseren.
El Azzouzi speelt met vooroordelen en stereotypes van beide kanten. Zijn personages dagen elkaar uit met hun meningen en gewoontes. Said, vriend van Ayoub, mag dan geen baan hebben, zijn dagen slijten met fitnessen, broodjes tonijn eten en hoerenbezoek; hij denkt liever met Hannah en Eva na over een ‘radicaal en absurd’ toneelstuk dan dat hij zijn leeftijdgenoten die hun energie in de radicale islam stoppen verdedigt:
Wij moslims haten die terroristen nog meer. Wij spuwen op hen. Wij kotsen op hen. Beseffen jullie dat niet? Jonge gasten die nog niks weten en plots een baard laten groeien. Ze hebben niet eens een boek gelezen en ze staan al met het vingertje te zwaaien.
Want op de achtergrond van de groeiende liefde tussen Eva en Ayoub, speelt ondertussen een minder liefdevol verhaal: in West-Europese steden vinden terroristische aanslagen plaats die steeds heftiger worden. El Azzouzi noteert ze nuchter en kaal aan het begin van een hoofdstuk, in eerste instantie zonder een directe lijn te trekken naar het verhaal van Ayoub en Eva.
Brussel is deze namiddag opgeschrikt door een gruwelijke terreurdaad op een politieagent. Een moslimterrorist viel een agent onverwachts aan met een machete. Hij stak het mes enkele keren in zijn rug en daarna in zijn keel.
Ook de vluchtelingencrisis komt langs en eindigt erin dat Europa al zijn grenzen radicaal dichtgooit. Extreemrechtse partijen komen in veel Europese landen aan de macht en er worden klopjachten op illegalen gehouden. Het gaat zelfs zo ver dat in België de islam verboden wordt en moslims een premie krijgen als ze vrijwillig terugkeren naar hun land van herkomst. Dan ontpopt Alleen zij zich tot een dystopie die voortborduurt op de maatschappelijke onrust van de afgelopen jaren. De verliefde Eva en Ayoub bevinden zich ineens in een uiterst somber toekomstscenario.
Maar hoe dystopisch zijn de gebeurtenissen in Alleen zij? Juist onlangs kondigde Human Rights Watch aan dat de Belgische overheid te ver gaat in de jacht op terroristen. De politie gebruikt bij arrestaties buitensporig geweld en agenten roepen beledigende opmerkingen als ‘vuile Arabier’ en ‘smerige terrorist’. De nieuwe wetgeving vormt een bedreiging voor mensenrechten en de maatregelen ‘voeden het wantrouwen van de moslimgemeenschappen tegenover de overheid en ze verdelen de samenleving’, aldus Human Right Watch. Om nog maar te zwijgen over de uitspraken van ene Geert Wilders en de nieuwe president van de Verenigde Staten.
El Azzouzi begint zijn verhaal als een sprookje: ‘Er was eens, niet zo lang geleden, een afwasser die kwam solliciteren’. Of het ook eindigt als een sprookje, mag u zelf gaan lezen, maar de stem die El Azzouzi hier geeft aan mensen die verbinding zoeken en een weg van verzoening kiezen in plaats van extremisme en polarisatie, hoeft geen sprookje te zijn en mag gerust een waarschuwing heten.
Martijn Nicolaas
Fikry El Azzouzi – Alleen zij. Vrijdag, Antwerpen. 206 blz. € 17,50.
