‘Marokkaantje’ draaft door

‘Absurde satire op het martelaarschap’, staat er op de achterflap. En dat is een tamelijk adequate beschrijving van De beloning, de nieuwe roman van de Vlaamse schrijver Fikry El Azzouzi, die jammer genoeg nog niet echt bekend is in Nederland. Voor zijn nieuwe roman verhuisde hij van de Vlaamse uitgeverij Vrijdag naar uitgeverij De Geus, waardoor Nederlandse recensenten misschien eerder geneigd zullen zijn El Azzouzi’s boek op te pikken. Aan de kwaliteit ligt het niet: net als uit zijn vorige romans Drarrie in de nacht en Alleen zij, spreekt uit De beloning opnieuw een geheel eigen, authentieke stem die een wereld tot leven brengt die niet vaak voorkomt in de Nederlandstalige literatuur.

Absurd en satirisch is De beloning zeker. Humor is het sterkste wapen dat El Azzouzi inzet in zijn wrange roman over een Vlaamse jongen die uiteindelijk kiest voor het martelaarschap. Hoofdpersoon is Zakaria, ‘een volbloed Belg van Marokkaanse origine – gelukkig lijk ik niet op een Marokkaan – en net als mijn ouders, broer Bilal en zus Leyla geboren en getogen in dit Belgenland’. Dat dat maar meteen duidelijk is. Hij heeft een gelukkige jeugd tot ergens in zijn puberteit zijn vader plotseling overlijdt. ‘Longkanker. Mama huilde, krijste, loeide als een dolle koe, ze sprong hoog in de lucht terwijl ze aan haar blonde krullen trok. Ja, haar krullen zijn geverfd’. Zijn moeder verdrinkt in haar verdriet en wordt uiteindelijk in een dwangbuis afgevoerd. De kinderbescherming ontfermt zich over Bilal, Leyla en Zakaria.

En dan begint Zakaria’s zwerftocht die hem in absurde situaties en op bizarre plekken brengt – zelfs in een vluchtelingenboot op de Middellandse zee – waarin hij steeds een nieuwe identiteit aanneemt. En voor elke identiteit een nieuwe naam. Noemde zijn moeder hem nog teder ‘lief klein konijntje’ en was hij voor zijn jeugdvriend nog spottend ‘Remspoor’, nu volgen de bizarre en wrange namen zich op: Wacko Jacko, Jihaad, The-Texas-Chainsaw-Masacre-part-two en ten slotte ‘Manaraf’, wat zoveel als ‘ik-weet-het-niet’ betekent. De identiteitscrisis is compleet. In die staat loopt hij Abu X tegen het lijf, een moslimprediker met lange baard en witte kaftan die nogal streng in de leer is: ‘Broeder Zakaria, je bent geen Belg, ook geen Marokkaantje, al zeker geen valsspeler. Jij bent altijd al een ware moslim geweest’.

Was identiteit ook al een thema in de vorige romans van El Azzouzi, in De beloning voert hij dat thema tot in het extreme door. Waar hij ook komt, Zakaria blijft maar benadrukken dat hij Belg is, maar het imago van ‘Marokkaantje’ blijft aan hem kleven. En blijkbaar is het nodig om daarvan af te komen door de ene identiteit na de andere uit te proberen totdat je een dusdanige berg aan naamstickers op je koffer hebt geplakt, dat de koffer zelf niet meer te zien is. Wat moet je dan nog met die koffer? Hem volladen met explosieven en ergens achter laten? Dat klinkt flauw maar uiteindelijk is de boodschap natuurlijk bloedserieus: wat gebeurt er met landgenoten die door hun achtergrond steeds te horen krijgen er eigenlijk toch niet helemaal bij te horen?

De absurde situaties en de humor werken niet altijd. Overdrijving is een stijlfiguur die een absurde situatie kan versterken maar hem soms ook figuurlijk kan opblazen tot hij uit elkaar spat. En dan val je uit het verhaal, geloof je de schrijver niet meer. Vooral het personage Tupac Shakur heeft hier last van, een nogal foute tijdelijke vriend van Zakaria, die om de havenklap als een gangster rapper ‘Mothafucking’, ‘Bitch’ en ‘Thug Life’ om zich heen roept. Dit is even grappig, maar wordt al snel te karikaturaal waardoor lachen in ongeloof overgaat. Nu denk ik juist dat overdrijving en absurditeit wel de beste manieren zijn om het onderwerp dat El Azzouzi hier aansnijdt, te beschrijven, maar bij dit personage werd het mij een beetje te gortig.

Desondanks is deze El Azzouzi het lezen weer meer dan waard. Opnieuw laat hij zien hoe sterk hij is in theatrale scènes vol snelle dialogen en grote woorden en opnieuw zet hij een sterk en genuanceerd beeld neer van het soort jongeren dat de aansluiting met de westerse maatschappij dreigt te verliezen en ontspoort. Net als Ayoud uit Drarrie in de nacht en Alleen zij, zal ik Zakaria niet snel vergeten, ook al eindigt hij (misschien) in duizend-en-een stukjes.

Martijn Nicolaas

Fikry El Azzouzi – De beloning. De Geus, Amsterdam. 256 blz. € 20,-.