Verliefdheid en macht: een onmogelijke combinatie

Verliefdheid overvalt je. Het is een gevoel dat raakt aan het wezen van je bestaan. Net als liefdesverdriet trouwens. Wie verliefd is, centreert al zijn aandacht op zijn geliefde. Zonder hem is het leven niet volmaakt. Als je als leraar verliefd wordt op een student, dan heb je een complicerende factor, namelijk de leeftijd en dat rare verschil in macht; hij wacht op jouw wijze woorden en jij vindt die wat minder van belang.

Cineast en schrijver Eric de Kuyper is vooral bekend dankzij zijn prachtige autobiografische verhalen. Hij weet een beeld van zijn jeugd op te roepen die gelijk is aan de autobiografieën van Paustovski en Canetti. Literatuur waarin niet zoveel gebeurt, maar die dankzij de beschrijvingen van allerlei details die er blijkbaar wel toe doen in een leven, uitgroeien tot een meesterwerk. Daarmee zijn die verhalen een unicum in de Nederlandstalige letteren.

Eric de Kuyper moest in de lente en zomer van 1993 colleges geven over film in Frankfurt. Zijn colleges gaan behalve over zijn eigen films ook over de Hollywoodfilms en de lichamelijkheid van de acteurs op het witte doek. Tijdens zijn colleges ontdekt hij in zijn gehoor een jongen, Jim, waar hij langzamerhand verliefd op wordt. De autobiografische roman Te vroeg…te laat… is het verslag van die liefde.

De beschrijving van de verliefdheid is prachtig. Met een milde doortastendheid weet hij tot de jongen door te dringen. De Kuyper moet daarvoor veel moed bij elkaar verzamelen, maar hij durft, mede dankzij zijn leraarschap de jongen aan te spreken. Jim van zijn kant reageert aardig, maar afstandelijk. En zo ontwikkelt zich langzamerhand een verhouding die erotisch van aard is, maar wel een die zich voornamelijk afspeelt in de geest van De Kuyper. Hij kan bijna niet wachten tot de dagen dat hij colleges moet geven en is hevig teleurgesteld als hij hem niet aantreft in de banken.

Eik detail is van belang. Waar gaat hij zitten, kijkt hij wel naar mij, lacht hij wel mee met de anderen als er gelachen wordt, heeft hij zich geschoren, welke kleren draagt hij?

Bij de filmvertoning is hij er dan toch. Buiten adem springt hij van zijn fiets. Hij draagt nu geen jas, alleen een bloes die los over zijn jeans hangt. Het is weer een blouse met lange mouwen.
Hij lacht naar me, en gaat in de zaal vlak voor mij zitten. Hij heeft roos, merk ik. Hij draagt zijn haar tamelijk lang. Ik hoop niet dat hij daar verder bedoelingen mee heeft; dat hij het wil laten groeien om er een paardestaart van te maken! Gelukkig blijkt dat in Duitsland geen mode te zijn, of is die mode hier al voorbij.

Juist al die detailopmerkingen maken het boek zo herkenbaar. Nauwgezet beschrijft De Kuyper de geschiedenis van deze liefde. Dag voor dag houdt hij zijn lezers op de hoogte van zijn mijmeringen en verlangens. Daarbij is hij voorzichtig en tegelijkertijd heeft hij haast, want hij is al vijftig en heeft niet meer de tijd om zo lang te wachten. Bovendien is na een aantal weken zijn collegeperiode voorbij. Zijn omgeving merkt dat hij verliefd is. De mensen die met hem werken proberen dan ook zoveel mogelijk te doen om De Kuyper te helpen. Maar de cineast gaat zoveel mogelijk zijn eigen weg en koopt dingen voor Jim.

Het lezen van deze liefdesgeschiedenis is naast een esthetische ervaring ook een pijnlijke. Van het begin van het verhaal weet je namelijk al dat het met deze geschiedenis niet goed zal aflopen. Het leeftijdsverschil is te groot en daarnaast is het kennisverschil ook veel te groot en bovendien weet De Kuyper niet eens of Jim homoseksueel is. Maar De Kuyper schrijft zo teder en zacht over zijn object van liefde dat je wel in het verhaal zou willen stappen om die jongen te dwingen de cineast lief te hebben.

En al is het einde voorspelbaar, het blijft treurig om die scène te moeten lezen. Tijdens een etentje verklaart De Kuyper zijn liefde aan Jim.

Ik zeg: ‘Ich liebe dich, Jim.’
Hij antwoordt: ‘Ich liebe dich nicht.’

En zo is het zorgvuldig opgespaarde verlangen in één keer teniet gedaan. Het verdriet zit diep. De laatste dagen van zijn colleges ontwijkt Jim hem een beetje; hij is zelfs niet op het afscheidsfeest. De autobiografische boeken van De Kuyper over de periode tussen zijn jeugd en zijn ongelukkige Duitse liefde moeten nog verschijnen. Ik hoop dat hem veel geluk ten deel is gevallen.

Coen Peppelenbos

Eric de Kuyper – Te vroeg…te laat…. Sun, Nijmegen. 142 blz.

Dit is een licht bewerkte recensie die op 12 januari 1995 in de NHL krant verscheen.