Rassenthema

Aardse vruchten gaat razendsnel uit de startblokken. James Hannaham beschrijft de halsoverkop vlucht van de 17-jarige Eddie uit een akelig oord. Eddie’s handen zijn afgehakt en met zijn bebloede stompen in de openingen in het stuur kan hij de gestolen Subaru maar net op de weg houden. Eddie is ontsnapt en overleeft. Maar waaraan is hij ontsnapt? Wat heeft hij overleefd? James Hannaham doet in Aardse vruchten Eddie’s bijzondere verhaal.

Aardse vruchten is Hannahams tweede roman, maar de eerste in een Nederlandse vertaling. In Amerika betekende de roman een doorbraak voor de New Yorkse docent creative writing: hij won er in 2016 de PEN/Faulkner Award mee. Hannaham is ook een geëngageerde schrijver, want net als bij andere zwarte auteurs als Colson Whithead (De ondergrondse spoorweg, winnaar Pullitzer Prize 2017) en Paul Beatty (De verrader, winnaar Man Booker Prize 2016) drukt de rassenthematiek van discriminatie, exploitatie en onderdrukking een ferme stempel op het werk.

Wat Hannaham in Aardse vruchten opdist is een opmerkelijk verhaal. De proloog begint in 1994, aangezien Hannaham de tijd duidt door het nieuws van de dag: ‘In Seattle had een of andere rockster zichzelf doodgeschoten.’ Eddie overleeft dus en het zal hem in de toekomst goed gaan als ondernemend klusjesman, de ‘Handigerd zonder Handen’. Eind goed, al goed, alleen: het is nog maar het begin van de roman. Hannaham keert dan terug in de tijd dat Eddie’s ouders elkaar in de roerige jaren zestig ontmoetten. Darlene en Nat Hardison zijn intelligente studenten die politieke (lees: antiracistische) bijeenkomsten organiseren. Eddie wordt in 1977 geboren in het vriendelijke stadje in Louisiana waar zijn ouders een winkel hebben. Maar een deel van de blanke bevolking heeft het niet zo op Nats politieke activiteiten. Als Eddie zeven jaar is, wordt zijn vader vermoord en raakt Darlene hierdoor verslaafd aan crack. Opvallend is dat de speelfilm Moonlight (winnaar van de Academy Award voor beste speelfilm in 2017) dezelfde thematiek heeft – zwart jongetje met verslaafde moeder. Aan hen beiden geeft ook Hannaham in Aardse vruchten een stem. Maar er is nog een derde personage en dat is Scotty; met Scotty om zich heen voelt Darlene zich het best, al is Scotty lichaamloos: het is de stem van de crack.

Om aan geld te komen tippelt Darlene in de straten van Houston, Texas. Ze wordt opgepikt door ronselaars voor tewerkstelling op een mega-boerderij. De werknemers worden daar niet alleen uitgebuit, maar ook onder de knoet gehouden door vrije crack- en drankverstrekking. De zonder uitzondering zwarte werknemers voelen zich zowel slaaf als gestrafte.

Weet je, zei hij, er lopen ratten en kakkerlakken rond in de slaapzaal, we moeten de hele dag in dat idioot hete weer joekels van meloenen rapen of kippenstront scheppen, het loon is lager dan laag, je kan niemand bellen, je mag het terrein niet af of een keer naar huis, aangenomen dat je dat nog hebt… Lijkt dat je geen straf van de Heer? Alsof God tegen jou zegt: Krijg de kolere, crackhead van een nikker, tot meer ben je niet in staat?

Hier raakt Hannaham overduidelijk de kern van zijn boodschap: rassendiscriminatie, verworven vrijheden en liberalisering van het individu ten spijt. Ik begrijp de bedoeling van de auteur, maar zijn onnadrukkelijke schrijfstijl overtuigt mij niet. Wel krijgen we het wel en vooral het wee mee van Darlene en Eddy – die zijn verdwenen moeder heeft gezocht en gevonden – en ook van andere verslaafde werknemers, maar Hannaham blijft naar mijn smaak te veel op afstand; ik voel mij niet zo bij de gebeurtenissen op de boerderij betrokken. Wel een goede vondst is de stem van Scotty; hier hanteert de auteur een straattaal die nauw aansluit bij de ellende. Snel, snedig en funky. Samengevat heeft James Hannaham wat mij betreft de PEN/Faulkner Award gewonnen vanwege de actuele politiek lading van Aardse vruchten en niet vanwege een betrokken schrijfstijl of intelligente compositie.

Wiebren Rijkeboer

James Hannaham – Aardse vruchten. Vertaald door René van Veen. Querido, Amsterdam. 379 blz. € 19,99.