Een welbekend procedé: de eenentachtigjarige auteur Kenneth M. Toomey, een gevierd twintigste eeuwse homoseksuele schrijver, laat zijn roerige leven de revue passeren. De tweede rode draad in deze roman is die van de priester Carlo Campanati die we steeds hoger zien stijgen op de kerkelijke ladder: bisschop, aartsbisschop, zelfs paus. Wat deze twee verbindt is niet alleen hun familieband, maar vooral hun gesprekken over allerlei leerstukken van de Rooms-katholieke kerk, met name de zogeheten theodicee.

Dit eeuwenoud, maar altijd actueel, theologisch vraagstuk wordt door Campanati als volgt verwoord: ‘Waarom stond God het kwaad toe te bestaan? Een vraag die niet gesteld mocht worden. Zonder het kwaad kon er geen vrijheid van keus zijn’. Kortom, het dispuut over de vrije wil, dat onder anderen met Augustinus en Maarten Luther hoogtij vierde. Geen wonder dat er heel wat aanpalende kwesties de revue passeren: erfzonde, predestinatie, Pelagius, het Arianisme, om slechts een kleine keuze te maken.

Voor zover valt na te gaan, heeft de roman van Burgess uit 1980 (!) weinig of geen aandacht gekregen in theologenland, waarschijnlijk omdat de algehele sfeer van het werk heel uitdrukkelijk tegen de Rooms-katholieke kerk is gericht. Of om het uit de mond van bisschop Carlo te vernemen: ‘Godsdienst is de gevaarlijkste zaak ter wereld’.

Anthony Burgess, de auteur die dankzij de verfilming in 1971 van zijn boek A Clockwork Orange uit 1962 wereldberoemd is geworden, neemt voortdurend een loopje met zijn lezer(s). Zo laat hij Kenneth Toomey met nagenoeg alle beroemde schrijvers uit de twintigste eeuw in contact komen en koppelt hij niet bestaande films aan gerenommeerde regisseurs. Otto Preminger wordt de regisseur van De gebroeders Karamazov. Hij laat Maarten Luther niet 95 stellingen wereldkundig maken, maar slechts 92. De bekende filosofe Julia Kristeva, steunpilaar van de moderne semiotiek, treedt via Burgess op als coloratuursopraan. Zo zit de roman boordevol schijnbewegingen, want voortdurend wil je als lezer op internet kijken of je weer voor de gek wordt gehouden.

Aparte vermelding, ten slotte, verdient de mijns inziens voortreffelijke vertaling door Paul Syrier. Het enige dat mij te denken gaf betreft de vertaling van de titel: Machten der duisternis is oneindig veel explicieter dan Earthly Powers.

Panc Beentjes

Anthony Burgess – Machten der duisternis. Van Oorschot, Amsterdam. 755 blz. € 34,99.

Eerder verscheen op Tzum deze recensie van Machten der duisternis.