Alle tekeningen wachten tot iemand stiekem naar ze kijkt

Zondag 3 augustus 2014 was een zwarte dag voor de (jeugd)literatuur: gevierd illustrator Sieb Posthuma, bekend van o.a. zijn verhalen over foxterriër Rintje en zijn prenten voor de ‘Aadje Piraatje’-boeken, stapte op 54-jarige leeftijd uit het leven omdat hij ‘niet langer het licht in zijn leven’ zag. Er verschenen nog een aantal titels – veelal herdrukken – in de reeks ‘Aadje Piraatje’ en met Het schrijvertje (2015) brachten Ted van Lieshout en uitgeverij Leopold een laatste eerbetoon aan de opmerkelijk veelzijdige kunstenaar.

Querido Kinderboeken en het Teylers Museum in Haarlem lieten zich nu door Posthuma’s werk voor volwassenen inspireren tot een stijlvol boek, Werk, met bijhorende tentoonstelling. Want Posthuma was vooral een veelzijdig kunstenaar, die zijn talent in diverse disciplines aanwendde, van illustraties voor tijdschriften tot het ontwerpen van theaterdecors en boekomslagen. Dat resulteert in een bijzonder fraai kijkboek met meer dan 100 prenten; van illustraties uit o.a. Oog in oog in oog in oog van Eva Gerlach (2001) en Van Ansjovis tot Zwijntje (2006) tot prenten uit de Rintje-boeken en Een vijver vol inkt (2011). Van sommige illustraties viel de oorspronkelijk bron niet meer te achterhalen; andere prenten verschenen in o.a. Elle, Elegance, HP/De Tijd, Lezen en NRC Handelsblad. Samen reveleren ze een indrukwekkende staalkaart van Posthuma’s talent en veelzijdigheid.

Meteen herkenbaar zijn de wat verbaasd kijkende, priegelige figuurtjes, samengesteld uit een netwerk van ragfijne lijntjes. Posthuma geeft ze haast spontaan een uitgesproken emotie mee, van de beklijvende portretten van Don Quichot, die eens te meer als Ridder van de Droevige Figuur overtuigt in De heldendaden van Don Quichot (Ploegsma, 2000) tot de nuffig kijkende dame mét hondje, die een constante in Posthuma’s werk vormt. Net zoals Posthuma’s fascinatie voor letters in alle maten en soorten, en vaak spitsvondig uitgewerkte dierenfiguren met sprekende expressie. Posthuma’s prenten getuigen herhaaldelijk van een fijnzinnige humor, veelal in details verborgen, zoals de keurig verstopte fallussymbolen in de reeks illustraties die aan het werk van Keith Haring doen denken, maar net zo goed elders te ‘bewonderen’ zijn. Daaraan is trouwens nog een anekdote verbonden, door Jaap Robben uitgebreid in z’n voorwoord beschreven.

Maar Posthuma toont in z’n illustraties ook een andere gemoedstoestand, een melancholieke ondertoon. Zo is er de prent van een nietig figuurtje, opgesloten in wat een steeds smaller wordende woning lijkt, tegelijkertijd ook als metafoor voor een in zichzelf gekeerde houding. Nog zo’n beklijvende prent verbeeldt een eenzame figuur in zwarttinten, tegenover een achtergrond van vuilroze; het opschrift ‘LUL’ op z’n T-shirt laat niets aan de verbeelding over. Het zijn prenten met weerhaakjes, prenten die raken ook. Posthuma heeft maar weinig middelen nodig om een sfeer van melancholie en eenzaamheid te scheppen. Je vraagt je af of hij dan al eigen ervaringen met een oplettend publiek wilde delen.

Posthuma’s veelzijdigheid blijkt eveneens uit een erg rijk en divers kleurenpalet. Tegenover een expansie van felle tinten en bonte kleurschakeringen, plaatsen de samenstellers ingetogen figuren in een beheerst zwart en grijs, die tegenover de witte achtergrond goed tot hun recht komen. Posthuma’s drang om buiten de lijntjes te kleuren vormt een constante en biedt een opvallende eenheid in de veelheid aan indrukken. Een begeleidende tekst ontbreekt: alle zeggingskracht gaat van de illustraties uit. Een enkele keer is dat een gemis, enkele regels ter verduidelijking bij een prent, een ontstaansgeschiedenis of context scheppen, was een meerwaarde geweest. In het voorwoord schetst Jaap Robben z’n indrukken na een bezoek aan Siebs atelier, waar de auteur in imaginaire dialoog met de illustraties treedt. Een bij vlagen ontroerend verhaal, dat wel, maar het overstijgt het anekdotische niet helemaal en voegt verder niet zo veel aan deze lijvige verzamelbundel toe.

Werk biedt meer dan een overtuigende staalkaart van Posthuma’s veelzijdigheid, waarin je schier eindeloos kunt grasduinen om steeds weer nieuwe indrukken op te doen. Het is een lijvig eerbetoon geworden, waarin vertrouwde werk naast onbekende illustraties prijkt, waarin explosies van kleur met ingetogen prenten afgewisseld worden, humor en melancholie elkaar bladzijde na bladzijde afwisselen. Een waardig eerbetoon aan een uitzonderlijk getalenteerd illustrator.

Jürgen Peeters

Sieb Posthuma – Werk. Querido Kinderboeken, Amsterdam/Antwerpen. 160 blz. € 25.00.