Omringd door ijs

Tijdens een rampzalige tocht naar Groenland eind achttiende eeuw houdt walvisvaarder Hidde Dirks Kat een dagboek bij. Amelander Kat die de reis in Hamburg begint, reist in ongeveer een maand naar Groenland. Het begint voorspoedig met de vangst van enkele walvissen, maar al vrij snel wordt het ingewikkelder en al snel vergaan enkele schepen als gevolg van het pakijs. Door de stroming aan de oostkust van Groenland in combinatie met orkanen is het bovendien onmogelijk om goed een koers te bepalen. Wat volgt is een duizelingwekkend verhaal met in de hoofdrol voor gletsjers, pakijs en vrieskou. Het dagboek zelf beslaat een bladzijde of veertig en grijpt je onmiddellijk bij de lurven. Dat komt vooral doordat Kat weerzinwekkende en angstige taferelen nogal nuchter beschrijft. Zo schrijft hij bijvoorbeeld:

Toen raakten enkele schepen uit het zicht, waarvan er een paar met een deel van de bemanning zijn vergaan. […] Tot de 18e begon het ijs geweldig te werken, wat midden in de storm afgrijselijk was om aan te zien. […] Nadat wij van de 5 schepen er 2 verloren hadden, dreef het walvisspek en de traan om ons heen; op die geur kwam een groot aantal ijsberen af, waarvan wij er enige doodschoten, die door de mannen van de twee schepen die bij ons waren, wegens gebrek aan leeftocht, werden ingezouten. Degenen die er dadelijk van gingen eten, vonden dit vlees niet onsmakelijk, maar na verloop van twee dagen, ging het vel in hun mond en van hun tong, alsook op andere plaatsen van het lichaam en van handen en voeten loslaten.

Door de stroming en wind drijven ze naar plekken waar ze nog meer omringd worden door het ijs. De schepen vergaan en dan staan ze plotseling op ijsschotsen in open zee. Kat is er dan man niet naar om het bijltje er dan maar bij neer te gooien – al beschrijft hij wel zijn vertwijfeling en wanhoop.
Uiteindelijk komt het toch min of meer goed en bereiken ze nederzettingen van ‘wilden’. Na thuiskomst stopt Kat als walvisvaarder en gaat zich richten op de koopvaardij. Schoolinspecteur Martens publiceert later, begin negentiende eeuw, het hertaalde dagboek van Kat.

Het dagboek is nu weer hertaald en uitgebracht vergezeld van nawoorden van oa Dolph Kessler, Louwrens Hacquebord en Gerrit Jan Zwier bij uitgeverij Weidemeer uitgegeven met als ondertitel; ‘de meest vergeten schipbreuk uit de vaderlandse geschiedenis’.

Toen het dagboek in 1818 dankzij de schoolopziener Marten Martens verscheen, zag Martens in het relaas een educatieve tekst voor de jeugd. Hoewel hij ook onderkende dat het ‘eerder een aaneenschakeling van ongelukken met de daarmee gepaard gaande zeer bijzondere lotgevallen [is], dan een beknopt verhaal over de walvis- en robbenvangst.’ Ongelukken kunnen natuurlijk ook zeer leerzaam zijn.

Rieuwert Krol

Hidde Dirks Kat – Het dagboek van de Amelander walvisvaarder. De meest vergeten schipbreuk uit de vaderlandse geschiedenis 1777-1778. Hertaling door Jantine van der Knaap en Anna Trap. Wijdemeer en Mauritsheech Publishers. 112 blz. € 14,95.