Nergens thuis

In het begin van de jaren tachtig is V.S. Naipaul eens boos weggelopen bij een interview in Nederland. De vragen uit het publiek vond hij te dom, de meningen te vooringenomen progressief. Het tekende de man die in al zijn boeken, fictie en non-fictie, stelling neemt tegen politieke en godsdienstige dogma’s. Iemand die het beter denkt te weten vanuit een politiek correcte levensbeschouwing moet eerst maar beter zijn huiswerk doen.

De roman Een half leven kun je lezen als een Naipaul voor beginners. Willie Chandran gaat in zijn leven van India via Londen naar Afrika. Overal krijgt hij te maken met vooroordelen. In kort bestek geeft Naipaul dan kritiek op de verschillende systemen. Willie verzet zich in India tegen het kastenstelsel door tegen de wil van zijn vader omgang te zoeken met een meisje uit een lagere kaste. Verstoting uit de familie is zijn deel.

Als hij in Londen gaat studeren, moet hij een heel nieuw waardepatroon leren om zich in te vechten in een onbekende maatschappij. ‘Zo waren er regels wat betreft kleding en gedrag in de eetzaal, en op misdragingen stonden curieuze straffen waar het drinken van bier aan te pas kwam.’ Tegenover gekleurde buitenlanders staan ze op zijn zachtst gezegd onverschillig. Dat blijkt als het literaire debuut van Willie weinig weerklank vindt.

Dankzij het boek komt hij wel in aanraking met een Portugese plantersdochter die hem meeneemt naar haar plantage in Afrika. Na het sterk verdeelde India en het zelfgenoegzame Westen lijkt Willie zich daar voor het eerst thuis te voelen. Maar al snel blijkt dat hij tot de elite behoort, ver van de Afrikaanse bevolking. Als die na een aantal jaren in opstand komt, is dat voor Willie het sein om te vertrekken. Hij ziet in dat hij overal slechts een voorbijganger is geweest; een toeschouwer die niet echt deelneemt aan het leven. Het wordt tijd om te ontdekken wie hij nu zelf is.

Dat Willie pas laat op zoek gaat naar zijn ware karakter, geeft al aan dat hij voor de rest nogal kleurloos blijft. Gebeurtenissen lijken hem te overkomen. Dat maakt hem ideaal voor Naipaul om de werelden waarin hij leeft scherp te observeren en te bekritiseren. In zoverre is Een half leven meer een politiek boek. Naipaul, afkomstig uit en Indiase gemeenschap op Trinidad, woont al jaren in Londen en heeft de hele wereld bereisd. Je proeft de autobiografie door het verhaal heen en dat maakt de roman authentiek. Deze Nobelprijswinnaar heeft de wereld wat te vertellen, al is zijn boodschap niet positief.

Coen Peppelenbos

V.S. Naipaul – Een half leven. Vertaald door Marianne Verhaart. Atlas, Amsterdam, 216 blz.

Deze recensie stond op 7 december 2001 in de Leeuwarder Courant.