Veel plezier bij het lezen

In de strijd tegen de massale ontlezing (onder jongeren) en alles wat er mis lijkt te zijn met het literatuuronderwijs levert de stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek een bijdrage met het jongerenboekenweekgeschenk 3PAK. Dit is een bundeltje, fraai vormgegeven door het van Das Mag bekende Vruchtvlees, waarin drie prozaverhalen van ‘jonge’ en bovendien diverse auteurs zijn opgenomen: Raoul de Jong, Nhung Dam en Tim Hofman. Krijgen zij de jeugd hiermee aan het lezen?

Raoul de Jong reist in het verhaal ‘Jaguarman’ voor het eerst naar Suriname: het land waar zijn vader vandaan komt. Op vakkundige wijze verweeft hij een persoonlijke geschiedenis, de historie van Suriname en zijn avonturen als embedded journalist tijdens een natuurexpeditie in het tropisch regenwoud aldaar tot een samenhangend verhaal. Het is mooi en grappig om te lezen hoe De Jong zichzelf als Nederlandse Surinamer een buitenstaander voelt in dat land waar hij weinig van blijkt te weten. Toch gaat hij op zoek naar herkenning en de jaguar(man) in zichzelf, wat met alle perikelen in de jungle niet eenvoudig blijkt.

Negen dagen lang gaan we elke dag op expeditie om camera’s op te hangen in het magische, eindeloos uitgestrekte, maagdelijke regenwoud. Op dag 6 word ik aangevallen door een nest tapirbijen, op dag 7 vang ik een elektrisch geladen sidderaal, op dag 8 zien we brulapen, konijnen en een bosschildpad (met een teek), maar geen spoor van onze vriend, de jaguar.

Hoewel zijn verhaal soms meer het karakter van een rapportage of journalistiek reisverslag heeft, schrijft hij vlot, beeldend en met komische terzijdes, wat de tekst levendig en boeiend maakt. Het eindresultaat is een leerzame reis door een andere cultuur en natuur.

Nhung Dam verplaatst zich voor haar verhaal in het hoofd van een zeventienjarig meisje dat auditie doet voor de toneelschool. Tijdens de aanloop daarnaartoe wordt ze geplaagd door pijnlijke herinneringen aan een (in haar woorden) vet traumatische gebeurtenis, waar we in de loop van het relaas stapsgewijs steeds meer weet van krijgen. Het verhaal wordt verteld op een manier die je mag verwachten van een jongere: vol bravoure, gedachtesprongen en een ietwat naïeve, idealistische blik op de wereld. Dit zorgt voor authenticiteit en humor, maar Dam bevindt zich ook op glad ijs, als haar eigen vertelstem soms de illusie doorbreekt.

Elke vijftigjarige vrouw in de overgang met een pottenkapsel zou die op knappen staande puisten van mijn voorhoofd willen overnemen, als ze daarmee ook de jeugdigheid van mijn decolleté erbij kon krijgen. Die tietjes die nog naïef en verwonderd recht voor zich uit staren. Ontdekken in de wereld wat er te ontdekken valt. Daar hoef je geen Nescio voor te zijn, je hebt alleen maar een paar fiere tietjes nodig en die nemen de hele fokking natuur voor je waar.

Hoewel ik haar stijl zeer waardeer, vind ik dergelijke uitspraken van een zeventienjarige die zenuwachtig is voor een auditie niet erg waarschijnlijk (met name die namedrop van Nescio). Wel effectief is dat de hoofdfiguur zichzelf spiegelt of vergelijkt met bekende personages uit klassieke toneelstukken, waarmee de (jeugdige) lezer en passant en spelenderwijs wat leert over die literaire traditie.

Nu moet ik in de verstikkende zweetlucht me transformeren in een Russische Nina, de houten vloer onder mijn voeten stampen tot modder, en de grote vleugel in de hoek is de poort van mijn boerderij.

Ook schuwt Dam de grotere complexe thema’s niet – de dood van een naaste, schuld en zelfs genderidentiteit – maar het verhaal is te kort en breed om daar veel over te zeggen.

Ten slotte is het de beurt aan Tim Hofman, de tv-maker die begin 2017 debuteerde als auteur met de bundel Gedichten van de broer van Roos – een commercieel succes dat veel kritiek (of afgunst) uit de literaire wereld kreeg. Ook ik was weinig onder de indruk van zijn versjes, maar als prozaschrijver komt Hofman een stuk beter voor de dag. Hij kiest voor een verhaal met een meervoudig perspectief, waarbij het aan de lezer is om de korte stukjes met elkaar te verbinden en zo het verhaal en ieders rol daarin vast te stellen.

Hofman geeft het woord aan een keur van diverse personages: de gefrustreerde bejaarde Ben en zijn kleurloze vrouw Nel, vakkenvuller annex complotdenker Ruben en de stervende mevrouw Yildirim, om er een aantal te noemen. Onder de oppervlakte gaat een geplande misdaad en ander onheil schuil, waarmee het verhaal een beetje aan de vertellingen van Walter van den Berg doet denken. Overigens wordt niet precies duidelijk hoe de vork in de steel zit; Hofman laat de meeste details en uitleg achterwege. Hij beschrijft vooral passages die een gevoel van machteloosheid illustreren, zoals de tanende en vreugdeloze relatie van Ben en Nel.

Het tweetal blijft even staan, zonder iets te zeggen. Hun samenzijn van 56 jaar lijkt in één keer kleurloos, broos. Alle massa is verdwenen en dat is zijn schuld. Nel zegt niks, maar hij voelt hoe haar vraagtekens inmiddels in schelle uitroeptekens zijn veranderd.
‘Zeg toch iets!’
Hij probeert haar aan te kijken zonder dat hij haar echt hoeft te zien. Een korte adempauze. Verdomme. Godverdomme.

Stilistisch gezien is het laatste verhaal niet briljant, maar Hofman weet de psychologie van zijn personages treffend weer te geven, en werkt bovendien kundig toe naar een spannende ontknoping van zijn mozaïek aan scènes.

De hamvraag is nu natuurlijk: is 3PAK een geschikt boekenweekgeschenk voor jongeren? Hoewel ik zelf niet langer tot deze leeftijdscategorie behoor, durf ik de vraag voorzichtig met ‘ja’ te beantwoorden. De drie auteurs hebben verhalen geschreven die sterk van elkaar verschillen en leuk zijn om te lezen, maar daarnaast ook voldoende inhoudelijke diepgang en interessante literaire kenmerken bevatten. Ik kan me voorstellen dat leerlingen met hun docent of elkaar over deze korte teksten kunnen discussiëren, met de literaire theorie en persoonlijke voorkeuren in het achterhoofd. 3PAK zou zelfs een welkome afwisseling zijn van de heilig verklaarde canon of verouderde werken, die nog altijd op de leeslijst van menig scholier prijken. Deze bundel is een prima kennismaking met literatuur en het werk van de auteurs, en binnen het mijnenveld waarin de CPNB zich begeeft een verrassend positieve bijdrage, waarvan ik hoop dat deze met plezier gelezen wordt op scholen en daarbuiten.

Willem Goedhart

Raoul de Jong, Nhung Dam, Tim Hofman – 3PAK. CPNB, Amsterdam, 72 blz. Gratis te verkrijgen in bibliotheken, boekhandels en scholen.