As seen on TV

Hoe zou het toch komen dat het ene boek amper wordt opgemerkt en na een kortstondig verblijf in de boekhandel wordt verramsjt of versnipperd zonder dat er nog een haan naar kraait, terwijl het andere niet uit de media is weg te branden en een stormloop veroorzaakt? Ligt dat enkel en alleen aan de literaire kwaliteit, of heeft het ook te maken met externe factoren als de buzz die rond sommige boeken wordt gecreëerd op televisie?

Van een gebrek aan media-aandacht kan je in het geval van Guillermo Arriaga’s De ontembare alleszins niet spreken. De roman schopte het tot ‘boek van de maand’ bij De wereld draait door en tijdens een recent bezoek aan Nederland kwam de schrijver ook nog langs bij VPRO Boeken. Aan Arriaga’s eerdere boeken zal dat niet liggen. Nachtbuffel, zijn enige roman die tot dusver werd vertaald naar het Nederlands, was enkele jaren geleden nog voor een zacht prijsje verkrijgbaar bij De Slegte en kreeg amper aandacht in de pers. Wel is het goed mogelijk dat u een van de films zag waarvoor Arriaga het scenario schreef. Titels als Amores Perros, 21 Grams of Babel klinken filmliefhebbers zeker bekend in de oren.

Dat Arriaga een scenarioschrijver is, merk je overduidelijk aan De ontembare. Zo alterneert hij tussen twee op het eerste gezicht los van elkaar staande verhaallijnen die gaandeweg naar elkaar toe groeien en op het einde netjes bij elkaar komen. Aan de ene kant heb je het verhaal van hoofdfiguur Juan Guillermo, een jongen uit de lagere middenklasse in Mexico-Stad die na de moord op zijn broer Carlos op wraak zint, en aan de andere kant maak je kennis met ene Amaruq, een Inuit die in Yukon, het ruige gebied in het noordwesten van Canada, met verbeten inspanning op een wolf jaagt. Arriaga gebruikt steevast een cliffhanger om over te schakelen tussen die twee verhaallijnen en doet een beroep op een hele resem andere verteltechnieken die het goed doen op het grote of kleinere scherm.

Hoewel De ontembare ruim 800 bladzijden telt, slaagt Arriaga erin om de aandacht van de lezer voortdurend vast te houden. Op elke bladzijde gebeurt er wel iets, hij schrijft zeer beeldend, regelmatig introduceert hij nieuwe personages of onverwachte wendingen en nergens begint hij nodeloos uit te weiden, al permitteert hij zich soms wat intermezzo’s die weleens zweverig of esoterisch overkomen (‘Wanneer we dromen, verlaat de lichte ziel ons lichaam om in de periferieën van de werkelijkheid rond te dwalen; wanneer we flauwvallen, komt dat doordat de lichte ziel plotseling is uitgetreden; wanneer de lichte ziel weggaat en nooit meer terugkomt, worden we gek’). Stijl lijkt in deze roman van ondergeschikt belang te zijn, het belangrijkste is dat de plot in een nooit aflatend tempo wordt voortgestuwd. Personages die niet meer van belang zijn voor het verhaal, zoals de ouders van Juan Guillermo, worden door hun geestelijke vader uit de weg geruimd wanneer hun rol is uitgespeeld.

Wraak en gerechtigheid, de hoofdthema’s in dit boek, kwamen al aan bod in een film als The three burials of Melquiades Estrada en zijn ook nu weer de drijfveren van de hoofdpersoon:

Op welk moment verandert een broer met wie je ontbijt, kletst, speelt, meegaat, aan wie je je geheimen vertelt, die jou raad geeft, die jij raad geeft, die je graag mag, van wie je houdt, in een hoop stinkende walmen in een ondraaglijk gemis in een onherroepelijke dood in een onoverkomelijk schuldgevoel in een moord met voorbedachten rade in een onbedwingbare woede in vurig verlangde wraak in een nachtmerrie in een stomp in de maag in braakneigingen in een ontzagelijk verdriet in een gruwelijke stank?

Wie Arriaga een beetje kent, weet dat er geen compromis mogelijk is voor zijn personages: of er wacht hun op het einde een loutering, of ze gaan hun ondergang tegemoet. Collateral damage is daarbij onvermijdelijk en de fundamentalistische christenen, corrupte politieagenten en andere vijanden van Juan Guillermo leggen bij bosjes het loodje. ‘Het leven is die lijn van licht die tussen het niets en het niets hangt,’ schrijft Arriaga laconiek. Een bondgenoot vindt Juan Guillermo bij Fang, een woeste, ontembare wolf die in feite een even compromisloos en consequent handelend personage is als hijzelf.

Vervelen doet De ontembare geen moment, maar het is de vraag of de roman veel toekomst heeft als een op de leest van Hollywood-films en -series gevormd product. Het genre overleeft uiteindelijk nog steeds vooral dankzij schrijvers die erin slagen om er iets mee te doen waartoe een film of serie niét in staat is, bijvoorbeeld op stilistisch gebied. In dat opzicht verdient het in 2016 verschenen De rauwe hemel van Arriaga’s landgenoot Emiliano Monge bijvoorbeeld meer aanbeveling. En de laatste pakweg 150 bladzijden van De ontembare, die alleen dienen om nog een sentimenteel feelgood-einde aan de plot te breien, kunt u overigens gerust overslaan.

Daan Pieters

Guillermo Arriaga – De ontembare. Uit het Spaans vertaald door Eugenie Schoolderman en Peter Valkenet. Atlas Contact, Amsterdam. 832 blz. € 24,99.