Verzamelde absurditeit

Van de bekende absurdist Daniil Charms is een verzameld werk uitgebracht: Werken. Hierin staan alle teksten die Charms heeft geschreven: verhalen, scènes, een novelle, cycli, voorvallen, toneel, gedichten, kindergedichten, kinderverhalen, dagboekfragmenten en brieven. De zogenaamde scènes en voorvallen zijn te vergelijken met de ZKV’s uit onze tijd (Zeer korte verhalen, van bijvoorbeeld A.L. Snijders), maar wat er in deze verhalen van hooguit een paar pagina’s en meestal rond een halve pagina, gebeurt, is altijd absurd. Vaak worden lichaamsdelen afgehakt en gaat de gewonde gewoon door alsof er niets is gebeurd.
Dat Charms absurde teksten schrijft, komt overeen met zijn voorkeuren, die hij als volgt in zijn dagboek verwoordde:

Mij interesseert alleen ‘onzin’, alleen dat wat geen enkele praktische zin heeft. Mij interesseert het leven alleen in zijn ongerijmde verschijningsvorm.
        Heroïek, pathos, dapperheid, moraal, hygiëne, zedelijkheid, tederheid en vuur zijn woorden en gevoelens die ik haat.
        Maar ik heb alle respect voor: verrukking en begeestering, inspiratie en vertwijfeling, hartstocht en beheersing, losbandigheid en kuisheid, verdriet en smart, vreugde en gelach.

Deze korte verhalen zijn samen met de novelle het hoogtepunt van deze verzameling. De humor is zwart en wrang, maar een lezer kan een lichte glimlach toch niet onderdrukken. Charms is zeer origineel en bijna al zijn verhalen zouden zich ook nu nog af kunnen spelen. Een mooi voorbeeld is het voorval (4) Sonnet:

Er is me iets wonderlijks overkomen: ik was ineens vergeten wat eerst komt, de zeven of de acht.
        Ik begaf me naar mijn buren en vroeg hun wat zij ervan dachten.
        Wie schetst hun en mijn verbazing toen zij plotseling ontdekten dat zij zich de volgorde van de getallen ook niet meer konden herinneren: een, twee, drie, vier, vijf en zes herinnerden ze zich nog, maar de rest waren zij vergeten.
        We gingen met z’n allen naar het warenhuis Gastronom, op de hoek van Znamenskaja en de Bassejnaja, en vroegen aan de caissière raad inzake onze verwarring. De caissière glimlachte droevig, trok een klein hamertje uit haar mond en zei met licht opgetrokken neus: ‘Volgens mij komt de zeven na de acht in het geval dat de acht na de zeven komt.’
        We bedankten de caissière en liepen verheugd de winkel uit. Maar toen we over de woorden van de caissière nadachten, verloren we de moed weer, want haar woorden leken ons van elke betekenis gespeend.
        Wat moesten we doen?
        We gingen naar de Zomertuin en begonnen daar de bomen te tellen. Maar toen we bij zes gekomen waren, stopten we en begonnen we te ruziën: volgens de een kwam daarna de zeven, volgens de anderen de acht.
        We zouden nog heel lang geruzied hebben, maar gelukkig viel er toen een kindje van een bank en brak zijn boven- en onderkaak. Dat leidde ons af van onze ruzie.
        En daarna gingen we allemaal naar huis.

Een andere parel uit Werken is de novelle ‘De oude vrouw’. Het hoofdpersonage lijkt een vrij normale man, met normale problemen als geldgebrek. Hij wordt echter geconfronteerd met een vreemd personage: de oude vrouw. De problemen van het hoofdpersonage beginnen pas echt als de oude vrouw in zijn huis is gestorven en hij op één of andere manier van haar af moet komen. De manier van vertellen is steeds erg vlot: je zit meteen in het verhaal, je wordt meegenomen en je valt in de ene na de andere verbazing.

Het kinderverhaal ‘Hoe Kolka Pankin naar Brazilië vloog en Petka Jersjov er niets van geloofde’ is voor een kinderverhaal wel erg ontgoocheld en daarom juist voor volwassenen vermakelijk. Kolka is vol hoogmoed en is ervan overtuigd dat hij naar Brazilië kan vliegen en Petka gelooft er niets van. Aan het einde van elk hoofdstukje voeren de twee een welles-nietes-spelletje, wat leuk aansluit bij de belevingswereld van kinderen. Ondanks alle goede bedoelingen en inspanningen bereiken de twee niets. Ook in de verhalen voor volwassenen is het zinloos om je in te spannen: je komt toch niet verder. Gelukkig gebeurt er af en toe iets absurds, zoals een kind dat zijn kaken breekt, om je af te leiden van je zorgen.

Erik-Jan Hummel

Daniil Charms – Werken. Vertaald door Yolanda Bloemen en andere vertalers. Van Oorschot, Amsterdam. 664 blz. € 45,-.