Altijd een buitenstaander

Zou het uitmaken als je eerst de oude Reve leest en daarna zijn debuut? Wie het werk van een auteur in omgekeerde volgorde leest neemt mee wat hij al van een auteur weet. Van Robert Dessaix verscheen een jaar geleden Brieven uit de nacht een autobiografische roman over een aan aids lijdende Australische auteur die tot zichzelf komt in de klassieke steden van Italië. Het boek kreeg lovende recensies en de uitgever besloot daarop om Dessaix’ debuut op de markt te brengen: Schande.

Het eveneens autobiografische Schande gaat over een man die op latere leeftijd ontdekt dat hij homoseksueel is en scheidt van zijn vrouw. Dat is één van de redenen om op zoek te gaan naar zichzelf. Dessaix is als baby geadopteerd en weet niet wie zijn ouders zijn. Hij is niet echt nieuwsgierig totdat hij op reis in handen komt van een criminele bende en zich ternauwernood kan bevrijden. Dat is de concrete aanleiding: als hij niet overleefde zou hij nooit alles hebben geweten over zijn leven. Slechts bij toeval komt hij niet lang daarna zijn moeder op het spoor.

In de tussentijd vertelt Dessaix, haast terloops, zijn leven. Amusant is daarbij zijn voorliefde voor Rusland en met name de oude Russische schrijvers. In Australië is dat een vreemde passie en hij komt dan ook in kringen van communisten die alles goed praten wat er in de Sovjet-Unie gebeurt. Maar in Moskou, waar hij als student verblijft, is hij net zo goed een buitenstaander. Al snel is hij een verdacht individu. De voorliefde voor Dostojewski, die net gerehabiliteerd was, is suspect.

Dessaix blijft overal een buitenstaander: in de homowereld, in de heterowereld, in Rusland, in Australië en uiteindelijk ook binnen zijn eigen familie. Als hij zijn moeder vindt en de eerste schuchtere contacten met zijn moeder heeft gelegd, wordt duidelijk dat zij ongehuwd zwanger was. Dat maakte de familie te schande en daarom moest het kind weg. Zijn oma, die oud, maar tiranniek na al die jaren Robert van de rest van zijn familie probeert weg te houden, laat zien dat die familieschande nog steeds verdoezeld moet worden.

Wie eerst Brieven uit de nacht heeft gelezen, moet wel mededogen krijgen met de auteur. De zoektocht naar de zaken die, in het oog van de dood, belangrijk voor hem zijn, zoals kunst, literatuur en vriendschap, is een voortzetting van de zoektocht naar het begin van zijn leven. Dat Dessaix daarbij nooit vervalt in larmoyant geweeklaag over zijn lot toont aan dat hij een groot schrijver is.

Coen Peppelenbos

Robert Dessaix – Schande. Vertaald voor Sjaak Commandeur. Meulenhoff, Amsterdam. 192 blz.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 17 juli 2001.