Hardop lezen!

Gerhard Rühm (Wenen, 1930) is componist, schrijver, dichter en beeldend kunstenaar en was ook nog actief op cinematografisch terrein. Dit allemaal met een flinke avant-gardistische inslag, sterk beïnvloed door een eerdere avant-garde, de Dada-beweging van de vroege twintigste eeuw. Met name Kurt Schwitters en diens klankdichten, tevens typografische kunstwerken, vormden voor Rühm een belangrijke bron van inspiratie. Rühm was in 1954 een van de oprichters van de Wiener Gruppe, waarvan ook Ernst Jandl, nog zo’n radicale vernieuwer, deel uitmaakte.

het raam (das fenster), waarvan een eerste versie dateert van 1955 en de definitieve van 1966, werd mede door het schandaal dat een radiovoordracht veroorzaakte een van Rühms bekendste teksten. In een typografisch mooi verzorgde, bibliofiele uitgave heeft Uitgeverij Vleugels een vertaling uitgebracht van de hand van Erik de Smedt.

Rühm noemde het raam een leestekst, een tekst om hardop te lezen om de cadans en de klanken van de woorden hoorbaar te maken en beter te ondergaan. Een tekst die dat verlangt zo vertalen dat cadans en klank overeind blijven is uiterst lastig, maar neem de proef op de som en merk dat De Smedt daar wonderwel in is geslaagd.

Het raam van de titel is een open venster op de bovenverdieping van een huis. Een vrouw leunt voorovergebogen door het venster om de buitenlucht op te snuiven, die frisser wordt, want tegen de hemel tekent zich een naderende onweersbui af. In zichzelf verzonken merkt ze amper dat een man haar van achteren benadert. Maar ze schrikt niet van zijn liefkozingen. Die langzaam en geheel tot haar genoegen steeds intiemer worden en, gelijk opgaand met het dichttrekken van de hemel, uitmonden in een intense vrijpartij, maar zonder dat de vrouw zich van het venster afwendt. Als ze hun gezamenlijke hoogtepunt bereiken smakken de eerste grote regendruppels tegen de vensterbank.

Hoewel elke intieme liefkozing en elke lichamelijke gewaarwording van penetratie en beweging van het lid in haar vagina tot in detail worden beschreven, vertoont het raam geen enkele overeenkomst met pornografie, althans met wat onder die noemer achterin kiosken wordt aangeboden. Ik zou het zelfs geen erotische literatuur willen noemen, althans niet die van het soort, bedoeld om het kruis van de lezer wakker te schudden en hem of haar erotisch te inspireren. Doet het raam dat toch, beschouw dat dan als meegenomen.

Er is een verteller, een ik die observeert. Die soms vertelt wat er gebeurt en soms vertelt wat de vrouw denkt en vanuit het venster ziet in de straat. Door de tekst in twee kleuren af te drukken, in zwart en in rood, worden die twee perspectieven van elkaar onderscheiden.
Interpunctie en hoofdletters ontbreken (in het Duitse origineel overigens een betekenisvoller ingreep dan in het Nederlands) om het vloeiende van het gebeuren te benadrukken.

De prachtige pagina-vormgeving wordt bepaald door twee witkolommen links en rechts naast een smalle, doorlopende tekstkolom in het midden. De pagina’s zijn niet genummerd. Opvallend detail: op de cover is de eerste kolom afgedrukt en die wordt vervolgd op het schutblad, voor zover dat woord nog van toepassing is.

Zoals gezegd, dit is een bibliofiele uitgave. De oplage is (voorlopig?) beperkt tot 150 exemplaren. Wees er dus snel bij, want dit een literair sieraad.

Hans van der Heijde

Gerhard Rühm – het raam. Vertaald door Erik de Smedt. Vleugels, Bleiswijk. 48 blz. € 21,80.