Hoe word je een complotdenker?

Naast fijne kattenfilmpjes komen er op de sociale media ook verschrikkelijke filmpjes langs. De meest erge zien we niet, want de grote mediabedrijven huren mensen in om het gruwelijkste eruit te filteren. Kayleigh is content moderator en wordt de hele dag geconfronteerd met beelden die door andere kijkers als aanstootgevend zijn aangemerkt. Zij is onderdeel van een team dat elke dag, aan de hand van richtlijnen, bepaalt wat wij wel of niet mogen zien.

De keuzes die Kayleigh maakt, moeten wel vallen binnen de juiste categorieën.

Een pedofiel doodwensen mag, een politicus doodwensen mag niet, een filmpje van iemand die zich vol overtuiging opblaast in een kleuterklas moet worden verwijderd, en wel op grond van terroristische propaganda, niet op grond van geweld dan wel kindermishandeling.

Natuurlijk beïnvloedt die stortvloed aan ellende de manier waarop de content moderators naar de werkelijkheid kijken. Als in het tegenoverliggende gebouw iemand op het dak staat, denkt iedereen dat hij zal springen, terwijl het gewoon een bouwvakker is die iets komt herstellen. Slechts één iemand van het team is naar de overkant gegaan om te helpen: op deze vastberaden Sigrid wordt Kayleigh verliefd.

Hanna Bervoets heeft met Wat wij zagen een Boekenweekgeschenk geschreven met een actueel, heftig thema. Het gaat voor een groot deel over de vervorming van onze waarneming als we continu blootgesteld zijn aan de invloed van filmpjes, foto’s en boodschappen. Ook binnen het team waarin Kayleigh werkt, ziet ze de verschuiving van rationeel denkende mensen naar complotdenkers. Het zaaien van twijfel door halve informatie te verspreiden en gebrek aan wetenschappelijk inzicht leidt binnen de kortste keren tot een gevaarlijke voedingsbodem voor Holocaustontkenners en theorieën over rijke Joden zoals George Soros.

Bervoets beperkt zich niet alleen tot dit thema dat ook gaat spelen binnen de relatie van de twee vrouwen. Daarnaast komen jeugdtrauma’s die leiden tot een levenslang schuldgevoel aan de orde. Zo weet Sigrid het schuldgevoel van Kayleigh over de dood van haar hamster weg te nemen. Op het eind van dit indringende Boekenweekgeschenk komt het thema van traumaverwerking terug op een manier die je niet verwacht en die je kijk op de hoofdpersoon radicaal verandert. Je snapt dan ook beter waarom het hele boek is opgezet als een soort biecht tegenover een advocaat. Die verrassing maakt dit Boekenweekgeschenk niet alleen maatschappelijk relevant en een must read voor jongeren, maar ook tot een literair uitdagend boek.

Coen Peppelenbos

Hanna Bervoets – Wat wij zagen. CPNB. Gratis bij besteding van ten minste € 15 aan Nederlandstalige boeken. 96 blz.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 28 mei 2021.