De rakelingsheid van het bestaan

Loopbanen duren vandaag de dag soms niet meer dan 25 jaar. Na het afstuderen heb je slechts die korte tijd voordat je als ‘oude zak’ wordt afgeserveerd. Het overkomt journalist Erik in De tijdontkenner van Ilse Ceulemans. Eenenvijftig is hij nog maar en zijn bijdragen aan het grote dagblad waarvoor hij werkt worden goed gelezen, maar het wanhopige management meent dat alleen jongeren het voortbestaan van de krant nog kunnen rekken.

Er vloeit heel wat bloed tijdens de nadagen van de dagbladjournalistiek. Terwijl de oplages in periodes van tien jaar tijd halveren en de adverteerders vrijwel allemaal voor internet kiezen, ploeteren de mannen en vrouwen van de pers voort. Behalve dan degenen die aan de kant worden geschoven of er zelf de brui aan geven. Erik verliest eerst zijn rubriek en krijgt dan van ‘contentmanager’ Werner en ‘flowmanager’ Lies, een vrouw die het volkomen om het even is hoe er geld binnenkomt, het vileine voorstel ‘advertorial architect’ te worden, iets met advertenties werven, dus niets journalistieks meer.

Dat komt hard aan bij Erik, die er nog van overtuigd is dat journalistiek en advertenties verkopen twee verschillende werelden zijn. Hij is dan wel vitaal, net als zijn collega Caro, die voor andere media werkt, maar ook van voor de digitale revolutie, de tijd schrijdt voort. Samen beleven ze erotische avontuurtjes, waar Anna, de door kinderloosheid verbitterd geraakte echtgenote van Erik, niets van weet, maar het zijn capriolen van mensen die de nieuwe tijd niet kunnen of willen accepteren.

Weet je wat, Erik? Dit verklaart ook waarom onze midlifecrisis veel dieper gaat. Onze generatie ervaart geen gewone midlife, maar een botsing tussen twee soorten breinen, waarvan het ene in het heden ligt en het andere in een analoog verleden.

Ceulemans, die zelf lange tijd journalist was voor vrouwenbladen en nu als eindredacteur werkt bij Knack Magazine, zal de verregaande commercialisering en trivialisering van de media van dichtbij hebben zien plaatsgrijpen. De opwaardering van de beeldvorming en de afwaardering van de inhoud. Ze weeft daarbij, door haar uit kleine tekstfragmenten opgebouwde, licht filosofische roman, verschillende lijnen die de maatschappelijke veranderingen en de onomkeerbaarheid van de tijd benadrukken. Al hoort het natuurlijk bij het bestaan dat zwaar bevochten verworvenheden soms toch weer teloor gaan, omdat nieuwe generaties ze niet (h)erkennen als belangrijk en omdat machtsposities verschuiven.

Erik wordt door de omstandigheden al vroeg een terugkijker, iemand die zich afvraagt of en eventueel waar hij verkeerde afslagen heeft genomen. Hoe veel beter was het geweest, denkt hij, als je als mens in een tijdloos vacuüm zou kunnen verblijven, zoals een vis in een kom. Maar alles stroomt.

Ik ben rakelings langs het vaderschap gepasseerd. Ouder worden is zicht krijgen op de rakelingsheid van je bestaan. Hoe je voortdurend andere levens aanraakt. Je passeert, en in die korte tijd waarin je vluchtig het parfum van die ander ruikt, of – wat langer – vervlochten raakt met zijn of haar gedachten, soms zelfs tot ze jouw gedachten overnemen, in die tijd kies je of je wel of niet voor altijd een passant blijft. En dan is het moment passé.

Het is knap hoe Ceulemans de geestelijke worsteling van Erik serieus maar soepel volgt, de weinig inlevende verhouding tussen collega’s uit de verschillende generaties, de huwelijkse spanningen thuis en ook nog hedendaagse maatschappelijke aandachtspunten als grensoverschrijdend gedrag en genderongelijkheid aanstipt. Verrassend is daarbij de rol die Caro in dit geheel speelt. Aan de hand van een citaat van Hannah Arendt biedt deze roman Erik uiteindelijk een ontsnappingsmogelijkheid naar een nieuw bestaan.

André Keikes

Ilse Ceulemans – De tijdontkenner. Manteau, Antwerpen. 216 blz. € 22,99.