Een schelm trekt ten strijde

Tijl Uilenspiegel is een middeleeuwse schelm, die bekendheid kreeg door een hervertelling van Charles De Coster in de negentiende eeuw: La légende et les aventures héroiques, joyeuses et glorieuses d’Ulenspiegel et de Lamme Goedzak au pays de Flandres et ailleurs. Op dat boek, waar weer talloze bewerkingen van bestaan, heeft Walter van den Broeck zijn Tijl Uilenspiegel gebaseerd.

Ondanks dat het oorspronkelijke boek aan het begin van de tachtigjarige oorlog speelt, kennen niet heel veel mensen (denk ik) de geschiedenis in het boek. Van den Broeck, die ooit een scenario schreef voor een verfilming en die heeft bewerkt tot deze roman, zet de contrasten tussen de Spaanse overheersers, met als kwade genius Filips en zijn hielenlikkende hofhouding, tegenover de gewone mensen waar Tijl uit Damme, zoon van Klaas de Kolenbrander en zijn vrouw Soetkin, de ongrijpbare exponent van is.

Tijl wordt gedreven door zijn strijd tegen onrechtvaardigheid. Als zijn vader door een louche figuur uit het dorp wordt aangegeven nadat deze belastend materiaal heeft achtergelaten wordt vader Klaas tot de brandstapel veroordeeld. ’s Avonds komen Tijl en zijn moeder naar de brandstapel om afscheid te nemen.

Hun weerzin overwinnend, kusten ze allebei hun verminkte echtgenoot en vader. Op de plaats van het hart, waar een groot gat zat, nam Tijl wat as en drukte die tegen zijn lippen.

Vanaf dat moment is wraak de motor van de acties van Tijl.

Van den Broeck heeft Tijl Uilenspiegel niet helemaal gemoderniseerd waardoor er wel een zekere mate van clichématigheid blijft hangen aan de personages. Zo vallen de vrouwen bij bosjes in zwijm voor deze held en is zijn makker Lamme (Lamme Goedzak in eerdere vertalingen) altijd op zoek naar eten en daar kunnen natuurlijk de standaardgrappen over gemaakt worden.

Kus mijn kont, dat is ware betekenis van Uilenspiegel, de spiegel die laat zien hoe mensen werkelijk zijn. Dat blijkt als Uilenspiegel op zijn reis bij een graaf aankomt en zich voordoet als een schilder die de hele entourage zal portretteren. Samen met zijn helpers is hij wekenlang bezig met niets en op de dag van de onthulling komt hij met een list door te zeggen:

Alleen degenen van adellijken bloede zullen zichzelf op mijn schilderij herkennen. Mocht er zich onder u iemand bevinden wiens stamboom niet wortelt in adellijke bodem, dan zal hij of zij alleen maar een witte muur zien.

Wat volgt, laat zich raden. Iedereen is vol lof over het schilderij terwijl niemand iets ziet. Daar zit het schelmachtige van Tijl, waardoor het politieke verhaal van corrupte katholieken en machtsgeile mannetjes gelukkig onderbroken wordt. Tijl Uilenspiegel is een tikkeltje ouderwets, maar vermakelijk avonturenverhaal.

Coen Peppelenbos

Walter van den Broeck – Tijl Uilenspiegel. Vrijdag, Antwerpen. 320 blz. € 23,50.

(Afbeelding via Wikimedia)