Onschuldige vriend of een foute engerd?

Behalve veel leesgenot biedt de novelle Dit is lust, van de Amerikaanse auteur Mary Gaitskill (1954), ook de mogelijkheid om als denkbeeldig rechter een oordeel te
vellen over het gerechtvaardigd zijn van een ontslag op staande voet. Margot en Quin werken beiden in de New Yorkse uitgeverswereld. Twintig jaar eerder heeft ze bij hem gesolliciteerd. Met succes. Ze zijn vrienden geworden. En gebleven, ook al werken ze al heel lang niet meer samen.

In Dit is lust komen ze als M. en Q. beurtelings aan het woord, herinneringen ophalend aan voorvallen in die twintig jaar die misschien iets zeggen over de achtergrond van Q.’s plotselinge ontslag. Directe aanleiding daarvan: een door meerdere vrouwen ondertekende klacht wegens grensoverschrijdend gedrag. Q. is intelligent, flamboyant, heeft gevoel voor humor en is succesvol als uitgever. Hij flirt graag met vrouwen, alle vrouwen, hij is de eerste om het toe te geven. Maar hij is zijn echtgenote nooit ontrouw geweest.

M. denkt terug aan haar eerste ontmoeting met Q., toen ze bij hem solliciteerde. Hij had haar midden in een betoog onderbroken en gezegd dat haar stem niet haar grootste pluspunt was. Ze had zich erg ongemakkelijk gevoeld. Wat had haar stemgeluid nu met redactiewerk te maken? Later had ze begrepen dat Q. zulke overrompelende opmerkingen als spel zag om mensen – vrouwen – van hun à propos te brengen. Ze had hem, na nog zo’n incident, duidelijk gemaakt daar niet van gediend te zijn. Met succes. Soms vertelde hij haar nog over zulke spelletjes met andere vrouwen.

Geen dickpics, geen pogingen aan te zetten tot seks: valt Q. meer kwalijk te nemen dan af en toe een foute grap uithalen? Of is er meer aan de hand? Foute grappen maken hoort niet, maar foute grappen maken tegen ondergeschikten helemaal niet, want die kunnen niet lik op stuk geven. Q.’s vrouwelijke ondergeschikten hebben zijn foute grappen keer op keer uit angst voor repercussies geslikt, totdat eentje de moed vond om het initiatief te nemen tot een klacht.

Waarom zou iemand willens en wetens dingen willen zeggen die zijn ondergeschikten als bedreigend ervaren of hen toch tenminste hoogst ongemakkelijke gevoelens bezorgen? Die vraag wordt al in de titel van deze novelle beantwoord, maar roept ook een nieuwe op: doet de aard van iemands motief voor zijn grensoverschrijdend gedrag ertoe voor het nemen van een besluit tot zijn ontslag?

Hans van der Heijde

Mary Gaitskill – Dit is lust. Vertaald door Ineke van den Elskamp. Cossee, Amsterdam. 94 blz. € 19,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 16 juli 2022.