Vrij van vooringenomenheden

De Franse auteur Annie Ernaux kreeg dit jaar de Nobelprijs voor literatuur toegekend. Ernaux is van de in totaal 114 winnaars pas de 16de vrouw. Wat voor de Nobelprijs geldt, geldt voor vrijwel alle literaire prijzen: die gaan meestal naar mannen, zij het dat de verhouding anno nu minder scheef is dan tot pakweg dertig jaar geleden het geval was. Zo kregen van die zestien gelauwerden tien de prijs na 1990.

Fixdit is een Nederlands/Vlaams bondgenootschap van elf vrouwelijke auteurs die ten strijde trekken tegen de onderwaardering van vrouwelijke literatoren: veel minder prijzen dan mannen, sterk ondervertegenwoordigd in de letterkundige canons en op de leeslijsten van scholen en hun boeken nogal eens met dedain weggezet als ‘vrouwenboeken’, waarmee door vrouwen geschreven, eigenlijk alleen voor vrouwen geschikte ‘gevoelsboeken’ bedoeld worden. In Optimistische woede, fix het seksisme in de literatuur verwoorden de elf in individuele bijdragen hun grieven, eisen, wensen en inzichten in de achtergronden van de ongelijkheid.

In het middendeel van de bundel is een manifest van de groep afgedrukt. Net zoals er pulp van het type ‘meer voor mannen’ wordt geschreven én gelezen, worden er ook ‘vrouwenboeken’ geschreven en gelezen. Beide reproduceren gender-stereotypen, maar alleen voor die vrouwenboeken geldt dat ze – volkomen onterecht, maar dat spreekt vanzelf – zélf als typerend voor door vrouwen geschreven literatuur worden aangemerkt: ‘als dat boek door een vrouw geschreven is, zal het wel een vrouwengevoelsboek zijn’.

Literatuur behoort beoordeeld te worden aan de hand van louter inhoudelijke en literaire criteria. Nu zijn deze criteria onontkoombaar subjectief en veranderlijk en bestaat er niet zoiets als een objectieve meetlat voor literaire kwaliteit, maar dat is een reden te meer om aangelegde criteria kritisch te onderzoeken: zijn ze wel vrij van vooringenomenheden? En hoe zit het eigenlijk met de jury’s die prijzen toekennen? Het ene literaire boek is beter dan het andere en in die zin is er (gelukkig!) altijd ongelijkheid. Wat bestreden moet worden is ongelijkheid, gebaseerd op persoonlijke kenmerken van de auteur zoals gender en huidskleur. Bedenk overigens dat achterstelling van auteurs op grond van zulke kenmerken óók betekent dat literatuur waarin zulke kenmerken worden gethematiseerd veel minder aan bod komt dan die, geproduceerd door de dominante groep van witte, mannelijke auteurs.

Sommige Fixditters noemen expliciet lhbtiqa+ als verzameling van gendercategorieën die (ook) met achterstelling te maken hebben. Maar door de nadruk op kenmerken van de achtergestelden te leggen, dreig je in een eindeloze identiteitsdiscussie terecht te komen, terwijl het gaat om de verhouding van dominantie en achterstelling te doorbreken en gelijkheid te scheppen.

Hans van der Heijde

Fixdit – Optimistische woede. De Geus, Amsterdam. 136 blz. € 12,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 28 oktober 2022.