Nieuwgierigheid in tijden van covid 19

Geen roman, geen geschiedenisboek, geen essaybundel. Het is moeilijk om Vergeten levens van Florette Dijkstra onder te brengen in een genre. De ondertitel luidt: ‘Op zoek naar een alpinist, een geniaal gen, een partizane en een stel voortvluchtigen’. Een thriller dan? Nee, ook niet. Het boek is een ‘verslag van mijn onderzoek’ zoals de Griekse geschiedschrijver Herodotos zijn werk noemde. Maar Dijkstra heeft andere ambities.

Tijdens de lockdown van 2020 besluit ze op zoek te gaan naar de betekenis en geschiedenis van het begrip ‘colofon’. Ze gebruikt Google en Wikipedia. Zo komt ze terecht bij de Oud-Griekse stad Kolophon (vandaag in Turkije). Daar woonde ooit de dichter Antimachus van Kolophon, aan wie de Engelse schrijver, classicus en alpinist Edward Benecke – die een kleinzoon van de componist Felix Mendelssohn blijkt te zijn – een studie wijdde. Benecke verdween in 1895 tijdens een bergbeklimming in de Alpen. Voor Dijkstra genoeg om een enquête in te stellen – niet simpel in tijden van covid 19. Ze bestelt boeken, neemt via e-mail contact op met wetenschappelijke instituten, enzovoort. Maar ze vertelt over veel meer dan de moeilijke omstandigheden en haar werkmethode. We krijgen informatie over de nazaten van Mendelssohn en hun Engelse milieu, de beginperiode van het bergtoerisme, Edwards passie voor alpinisme en nog een heleboel andere zaken. Maar Dijkstra’s narratieve nieuwsgierigheid – ‘hoe loopt het af?’ – noch de onze worden bevredigd. Het is niet te achterhalen hoe Benecke aan zijn eind kwam; zijn lichaam is nooit gevonden.

Diezelfde nieuwgierigheid naar ‘verdwenen levens’ ligt aan de basis van Dijkstra’s volgende verhalen. Schrijfster gaat op zoek naar wie een gen in haar familie bracht waardoor vrouwen een veel groter risico op borstkanker lopen. Dat gen komt o.m. voor in Nederland en de grensstreek tussen Finland en Rusland.
Dijkstra duikt opnieuw in de geschiedenis. Ze verzamelt kennis over handelscontacten tussen Nederland en de Finse grensstreek. Maar het antwoord op haar vraag vindt ze niet, al heeft de lezer in afwachting veel interessante feiten vernomen.

Op dezelfde manier probeert schrijfster te achterhalen wie de vrouw is op een tekening van de verovering van ’s Hertogenbosch door de Franse revolutionaire legers in 1794. We maken kennis met het Bataafsch Legioen, marketentsters en vrouwen die zich als man voordeden om bij het leger te gaan. Maar eens te meer blijft het raadsel overeind.

Tenslotte gaat het naar de Landen van Overmaas, in de 18de eeuw een enclave van de Republiek in de Oostenrijkse Nederlanden (vandaag het noordelijke deel van de Belgische provincie Luik). In die toen ter tijd afgelegen streek, waar men echter al gauw steenkool ging winnen, gebeurden talrijke moorden waarvan de daders op vrije voeten bleven. Dijkstra wijt een en ander aan de laksheid van de plaatselijke elite van wethouders en ordehandhavers. Ze beschrijft verder hoe het gewelddadige dorpsleven tegen het eind van de jaren 1700 plaatsmaakte voor de het gestructureerde geweld van de industrialisatie.

Sommige lezers ergeren zich allicht aan een boek vol vragen zonder antwoord. Mij boeide het. Het maakte me ook wat triest. Dijkstra toont hoe het leven en de geschiedenis lang niet altijd verhalen met een begin, een midden en een slot opleveren. En ook hoe ‘vergeetbaar’ wij zijn. Dijkstra’s ervaring is die van ons. Wij weten ook niet precies wie onze geliefden zijn (of waren). Mensen die ons na aan het hart liggen, wandelen soms zonder boe of bah ons leven uit. Dan blijven ook wij achter met onbeantwoorde vragen.

Jan Lampo

Florette Dijkstra – Verdwenen levens. Querido, Amsterdam. 264 blz. €20.