Hemkers uitzonderlijke schrijverschap

Vraag: als in een roman in de lopende tekst het zinnetje ‘Tijd werd gebeid’ staat, hoe lang geleden denk je dan dat die roman geschreven is? De schrijver van die roman is Richard Hemker (1967). Dedalo, uit zee opgestaan, zoals de titel luidt, verscheen in het najaar van 2022 bij Van Oorschot. Niet gedacht, toch? Natuurlijk, Hemker kan er best veertig jaar aan gewerkt hebben, maar ik neem aan dat mijn vraag antwoorden heeft opgeleverd in de orde van grootte van eeuwen en niet van decennia.

De verhalen die samen Dedalo, uit zee opgestaan vormen, zijn gesitueerd in de zestiende eeuw. Ze spelen zich af in verschillende decennia en op verschillende plaatsen, Istanboel en het Anatolische achterland van het Ottomaanse Rijk, de Balkan, eilanden voor de noordelijke kustlijn van de Adriatische Zee en Venetië. Denk niet dat Hemker zinnetjes als het geciteerde heeft opgenomen om met behulp van archaïsch taalgebruik de lezer mee te nemen naar de tijd waarin de verhalen zich afspelen. Hemker put nu eenmaal uit het hele Nederlandse vocabulaire, archaïsch of niet, schrikt niet terug voor ingewikkelde zinsconstructies, komt vaak met verrassende metaforen en kan stilistisch alles wat het Nederlands, oud of nieuw, aan mogelijkheden biedt. Waarmee niet gezegd is dat deze roman een stilistische showcase is. Behaagziek effectbejag en mooischrijverij zijn Hemker vreemd; je kunt niet anders dan vol bewondering zijn zinnen lezen.

De Dedalo van de titel is Dedalo Piscioneri, een jongen, geboren in een gemeenschap van vissers, gevestigd op een eilandje, gelegen tussen Istrië en de Dalmatische kust. Een deel van de verhaallijnen die Hemker ontrolt betreffen de wonderlijke familieverhoudingen op dat eiland. Dat is de kleine wereld, waar alles eeuwige herhaling lijkt.
Intussen woedt de grote wereld: de Ottomanen zijn al de baas op de hele Balkan en hebben hun begerige oog gericht op Centraal-Europa. Verovering moet de kroon op het werk worden van de hoogbejaarde sultan Selim II, die zelf de troepenmacht aanvoert. Maar hij maakt fouten, terwijl de dood hem al bij de hand wil nemen. Of is hij al dood, maar doet zijn kleine kring van adviseurs alsof hij nog leeft?

In Venetië volgt men alle politieke en militaire ontwikkelingen in Europa en rond de Middellandse Zee op de voet, want zonder die kennis kun je succesvol handelsverkeer wel vergeten. Wat precies de relatie gaat worden met de andere verhalen wordt maar ten dele duidelijk, maar Hemker voert twee personages ten tonele, die worden opgeleid tot spionnen voor de Venetiaanse Republiek. Dat gebeurt in het diepste geheim op Torcello, een amper bewoond eilandje in de lagune.

In de voorgaande alinea staat ‘gaat worden’, want op enkele plekken in de roman wendt de schrijver zich even persoonlijk tot zijn lezers, om mee te delen dat wat hij zojuist heeft verteld, zich in een volgend deel verder zal ontwikkelen.

Dedalo, uit zee opgestaan lezen eist meedenken en steeds goed de respectieve jaren en tijdsintervallen tot je laten doordringen, die Hemker tot titel van de twaalf hoofdstukken heeft gemaakt. Achterin is een lijst van de 65 (!) personages opgenomen en dat is geen overbodige luxe.

Aan een prachtige zeer doorwrochte stijl heb je niet veel als je inhoudelijk weinig te melden hebt ten gevolge van gebrek aan kennis. Wat mij brengt bij een tweede kenmerk van Hemkers uitzonderlijke schrijverschap: zijn eruditie, in elk geval met betrekking tot de eeuw en de gebieden waarin de verhalen van deze roman zich afspelen.

Dit is Hemkers tweede roman. Eerder, in 2016, verscheen, ook bij Van Oorschot, Hoogmoed, voor Tzum in december 2016 besproken door Guus Bauer. Hemkers debuut, de verhalenbundel Scherzo (2009), werd uitgegeven door Querido.

Hans van der Heijde

Richard Hemker – Dedalo, uit zee opgestaan. Van Oorschot, Amsterdam. 336 blz. € 23,50.