Carlota, de waanzinnige keizerin

Een van de meest fascinerende verhalen uit de Belgische geschiedenis van de monarchie is dat van prinses Charlotte, dochter van koning Leopold I en zus van Leopold II. Ze huwde – uit liefde (!), toentertijd heel uitzonderlijk want met koningskinderen werd vooral politiek bedreven – met Maximiliaan van Oostenrijk, de broer van keizer Frans Josef (de man van Sisi). Na een enigszins gesjeesde carrière aan het Habsburgse hof aanvaardde Maximiliaan het aanbod om keizer van Mexico te worden en dus zo werd Charlotte in 1864 keizerin van Mexico, waar ze zich Carlota liet noemen. Maar het sprookje (noch dat van het huwelijk, want dat bleef kinderloos en hij was niet vies van slippertjes, noch dat van het keizerrijk) bleef lang duren. Al snel kwam de bevolking in opstand, het keizerspaar verloor de steun van de Europese mogendheden en terwijl Carlota in Europa aan de hoven en bij de paus aan het bemiddelen was, werd Maximiliaan in 1867 gefusilleerd. Van haar werd gezegd dat ze gek geworden was (ze kreeg last van anorexia en paranoia) en ze werd ondergebracht – eigenlijk: opgesloten – in een kasteeltje in Tervuren, en toen dat afbrandde in Meise. Een waanzinnig en tragisch verhaal. Eerder schreef de Mexicaanse auteur Fernando del Passo hierover een boek, Berichten uit het keizerrijk, en werden er films en een musical over dit verhaal gemaakt (Carlota, a serpentine crown). Daar voegt Kristien Dieltiens Carlota. De vrouw die rozen at aan toe.

Tegen de achtergrond van de historische feiten laat Dieltiens Carlota zelf aan het woord. Vanuit haar laatste onderkomen vertelt zij haar levensverhaal en als een soort detective probeert ze de grote geheimen uit haar leven te ontraadselen. Ze beschrijft haar ongelukkige jeugd (de verering voor haar moeder, die helaas vroeg stierf, de achting voor haar vader die evenwel weinig liefdevol omging met zijn kroost) waarin ze zichzelf via lectuur opvoedt tot een geleerde vrouw. We krijgen het verhaal van de coup de foudre voor Maximiliaan, maar ook dat van de politieke combines die haar naar de overkant van de oceaan brengen. Ze schuwt het niet te vertellen over de problemen in haar huwelijk en het gebruik van roesmiddelen, en ook haar eigen romance met de aanvoerder van het Belgische legioen, dat haar moet bijstaan in de onlusten in Mexico, blijft niet verborgen. Zij beweert bovendien dat de relatie ook niet zonder gevolgen bleef, hoewel daar officieel niets van geweten is. Wanneer haar naaste hofdames, die op de hoogte zijn van de waarheid, in schijnbaar verdachte omstandigheden komen te overlijden, wordt onduidelijk of Carlota nu echt gek is of dat haar de waanzin is aangepraat om schandalen te vermijden.

Als lezer begin je aan Carlota. De vrouw die rozen at met het idee dat je het relaas van een onbetrouwbare verteller te horen krijgt. Je weet immers dat de historische Carlota gek verklaard werd, en er zijn ook allerlei verhaalelementen die daarop wijzen: de pop van Maximiliaan die ze in huis heeft, de angst om vergiftigd te worden, de imaginaire hofdame met wie ze voortdurend overlegt. Gaandeweg begin je echter te twijfelen, want deze slimme vrouw vertelt lucide en legt een aantal merkwaardige en zelfs verdachte zaken bloot die een alternatief licht op de geschiedenis laten schijnen. Dat is natuurlijk de sterkte van biofictie, namelijk dat een historische figuur die monddood gemaakt is (en dat is voor Charlotte van België zeker het geval) alsnog een stem krijgt. Dieltiens verantwoordt het zo: ‘Ik kroop onder haar huid, wilde voelen wat zij gevoeld moet hebben en ik heb de vrijheid genomen om haar gedachten te analyseren en haar gevoelens toe te schrijven die er mogelijk zijn geweest.’ Dankzij dit boek krijgen we een ander en een nadrukkelijk vrouwelijk perspectief op de feiten, en dat zorgt voor allerlei vragen bij het historische verhaal. Het boek leest lekker weg en is bij momenten een spannende whodunit, al zijn de pogingen om de roman een literair karakter te geven (het motief van de roos dat weinig subtiel telkens opduikt!) nogal opzichtig. Niettemin een fraai staaltje biofictie.

Carl De Strycker

Kristien Dieltiens – Carlota. De vrouw die rozen at. Borgerhoff & Lamberigts, Gent, 472 blz. € 27,50.