Column: Coen Peppelenbos – Ik wil helemaal geen ‘queerpedagogiek’ voor de letterkunde
Ik wil helemaal geen ‘queerpedagogiek’ voor de letterkunde
Deze week gaf ik in de master les over Pijpelijntjes van Jacob Israël de Haan en Het jongensuur van Andreas Burnier. In de voltijd stond lhbtqia+-literatuur centraal bij het college jeugdliteratuur. In januari was in het Levende Talen Magazine een artikel verschenen van Jesper Bongers en Jeroen Dera verschenen onder de titel ‘Een queerpedagogiek voor het literatuuronderwijs‘. Het artikel is een soort samenvatting van de masterscriptie ‘Denk níet aan een roze olifant’ van Bongers waarbij Dera als begeleider optrad. Ik dacht ik het artikel goed kon gebruiken, gezien de onderwerpen van mijn colleges, maar naarmate ik verder in het artikel kwam, merkte ik dat ik steeds meer weerzin opbouwde.
Dat begint al bij de definitie van het woord ‘queer’:
Voor dit artikel zoeken we desondanks aansluiting bij de definitie van Annemarie Jagose (1996), die queer lijnrecht plaatst tegenover heteronormativiteit – een systeem waarin een heteroseksuele cisgender identiteit als norm wordt uitgedragen. Als queer niet los gezien kan worden van heteronormativiteit, geldt dat ook voor queerliteratuur. Dit type literaire teksten ontregelt geijkte ideeën over genderidentiteit, seksuele identiteit, familie en/of de thuisbasis (Blackburn et al., 2015). Een tekst behoort niet zozeer tot de queerliteratuur omdat bijvoorbeeld een homoseksuele man de protagonist is, maar omdat die tekst een heteronormatief wereldbeeld ter discussie stelt.
Voor de rest gaan Bongers en Dera mee met de Amerikaanse onderzoeker Jennifer McLaughlin Cahill die de volgende queerpedagogiek in het literatuuronderwijs voorstelt:
1. Bespreek met leerlingen passages uit een literaire tekst waarin de doorwerking van een heteronormatief systeem zichtbaar wordt.
2. Laat zien dat dit systeem een onderdrukkende kracht kan hebben.
3. Bevraag aan de hand van de tekst de maatschappelijke normen ten aanzien van seksualiteit en genderidentiteit.
Tezamen kunnen deze handvatten helpen om het heteronormatieve systeem in de samenleving ter discussie te stellen, ook in de klas.
Als openlijk homoseksuele docent, als schrijver van gay-soaps (samen met Doeke Sijens), als schrijver met romans waarin altijd iemand uit het lhbtqia+-spectrum optreedt, als een van de samenstellers van de enorme groslijst aan regenboogliteratuur, als uitgever van regenboogklassiekers, et cetera, et cetera, voel ik hier helemaal niets voor.
Ik geloof dat de kern van mijn weerzin zit in het onderliggende slachtofferschap dat spreekt uit de pedagogische aanpak. Misschien heeft het te maken met mijn leeftijd, volwassen geworden in het aids-tijdperk, dat ik me niet in dat hokje laat duwen. Gay-literatuur heeft voor mij te maken met bevrijding, een uitbreiding van mogelijkheden, een bredere kijk op liefde en seksualiteit, niet met een onderdrukkend heteronormatief systeem. Ik leef op bij de verlossende normdoorbreking, niet bij de bevestigende onderdrukking.
In het verleden heb ik weleens bij vergaderingen van het COC gezeten. Daar had je van die homo’s en lesbiennes die de hele dag de onderdrukking op hun schouders meetorsten, die bij voorbaat al stennis schopten over een mogelijke achterstelling en uit overtuiging ontevreden waren. Dat soort queers, daar ben ik niet dol op. En daar moet ik aan denken als ik als docent het heteronormatieve systeem in de samenleving ter discussie zou moeten stellen.
Literatuuronderwijs dat zo nadrukkelijk een politiek maatschappelijke invulling heeft, loopt de kans zijn doel voorbij te schieten en roept juist een tegenkracht op die gevaarlijk kan zijn (kijk naar al die bezorgde conservatieve ouders in de Verenigde Staten die boeken waarin een lhbtqia+-thema voorkomt met succes uit de schoolbibliotheken bannen). Terug naar de bevrijding.
Coen Peppelenbos
(foto: Paul2, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia)
Interessante column, ‘doe nou zielig’! Nu kan zo’n pedagogiek natuurlijk wel onderdeel zijn van een bredere lessenreeks (waarin “queer” niet alleen als reactief wordt opgevat). Maar als zodanig ruikt hebt inderdaad wel een beetje naar Amerikaans zwart-witdenken. “Dit is fout, dat is fout.”
En Pijpelijntjes is geweldig!
Hear, hear!
“Literatuuronderwijs dat zo nadrukkelijk een politiek maatschappelijke invulling heeft, loopt de kans zijn doel voorbij te schieten en roept juist een tegenkracht op die gevaarlijk kan zijn”.
Ongeacht hoeveel ‘politiek’ de lhbtqia+-gemeenschap durft te bedrijven, conservatieve krachten zullen altijd een manier vinden om hun homofobisch agenda door te voeren. Homofoben zijn niet homofobisch omdat de queer gemeenschap zich organiseerd – zij waren dat al, en zullen alle ontwikkelingen gebruiken als olie op het vuur. Uw pleidooi voor een middenweg tussen queer en conservatief is een oproep voor zelf-censuur.
Ha Coen,
In dat slachtofferschap dat je hierboven beschrijft, kan ik me niet helemaal vinden. Het klopt; we zijn opgegroeid in een andere generatie en toch hoop ik dat dat juist sterke samenwerkingen kan opleveren. Volgens mij liggen onze doelen helemaal niet zo ver van elkaar. De basis van de masterscriptie en dit artikel is te vinden in mirrors en windows: (queer) leerlingen over zichzelf kunnen laten lezen of leerlingen juist empathie laten ontwikkelen voor de jongeren uit de queerboeken. Waarbij je juist ruimte geeft voor verbreding van perspectieven en in dat geval ruimte geeft aan queer perspectieven, ook (juist) in de analyse ervan in plaats van alleen in het narratief.
Ik hoop je snel eens te ontmoeten!
Wat een ongelooflijke wartaal, die scriptie.
Ha Jesper, juist dat deel over spiegels en vensters vind ik heel bruikbaar, maar daar zit mijn ongemak niet. Dat zit vooral in die verpolitikisering (als dat al een woord is) van het literatuuronderwijs. Ik snap de benaderingswijze, maar die is voor mij niet vruchtbaar.
1 ik houd helemaal geen pleidooi voor zelfcensuur;
2 het is gek dat iemand die dat denkt onder pseudoniem een reactie plaatst.
Geheel met je eens, Coen. We zijn niet zielig noch achtergesteld, wij en onze directe voorgangers hebben ons bevrijd van de vaak benepen burgerlijkheid van de generaties voor ons. Dat moet gevierd worden, met het schrijven en lezen van goede literatuur, lhbti+ of niet.
Bestaat dat dan nog, literatuuronderwijs? Op de middelbare school is ’t nl. al zo’n beetje uitgewist.
Kan me helemaal vinden in je punten Coen. Als we het dan toch over de achterliggende politiek, psychologie en sociologie hebben: ik denk dat het slachtofferschapsdenken de emancipatie van de lhbtqi+-gemeenschap tegenwerkt. Uitgaan van de eigen positieve kracht en weerbaarheid, zoals jij doet, is vruchtbaarder.
Overigens denk ik dat Jesper en Jeroen niet om de voorschriften in academia heen kunnen. Daar is het slachtofferschap van welke minderheid dan ook verheven tot absolute waarde, zoals het dialectisch-materialisme dat ooit was voor universiteiten in communistische landen. Een interessante vraag is in hoeverre Jesper en Jeroen nu zelf werkelijk geloven in de narratieven die ze in hun academische werk presenteren. Je zou bijna zeggen dat de weldenkendheid dat onmogelijk maakt.
Mee eens. Waarom zelfs liefde tot een vijandbeeld ombuigen? Wij tegen hen, zij tegen ons? Nee joh, iedereen mag er zijn!
Maar laten we het een beetje in perspectief houden en niet ‘boos worden’ omdat het merendeel van de mensen hetero is. Best een handig concept voor instandhouding van de soort, toch? En nu we zitten met overbevolking van de planeet is niet-hetero (zonder kinderwens, niet op teentjes trappen…) dan weer handig.
En waarom slepen we toch overal seksualiteit bij? Vrouw, man, allebei of twijfel/fluïde zijn genders, soit. Maar bi en lesbo en homo, bijvoorbeeld, dat gaat toch niet om gender, maar om seksuele voorkeur?
Mij persoonlijk maakt het niet uit of een schrijver (mannelijk woord, geen mannelijke persoon), vrouw, man, een beetje van beide of twijfelaar is, en met wie die schrijver het liefst het bed deelt zal me al helemaal een worst zijn. Of hij/zij/drij goede boeken schrijft, dat wil ik weten!