Wanneer Dostojewski in je boekenkast staat

Daan Merkelbach heeft zich teruggetrokken uit de wereld vanwege een schuldgevoel en de drang om boete te doen. Maar waarvoor? Anjet Daanje houdt in Veelvuldig en alleen de details van zijn vermeende schuld tot het einde van het boek verborgen voor de lezer.

De beschrijving op de achterflap van het boek kan je enigszins op het verkeerde been zetten; hoewel Daan zich fysiek heeft teruggetrokken in zijn kamer in het oude kasteel van zijn ouders, is hij nog steeds sterk verbonden met de buitenwereld, al ‘regeert de chaos buiten zijn kamer’ en kan hij daar niet tegenop. Als je begint te lezen, verwacht je misschien bespiegelingen en overpeinzingen, en die krijg je zeker, maar in de flashbacks die je meenemen naar een noodlottige gebeurtenis zit veel actie verweven. Hier ontvouwt zich een coming-of-age verhaal over liefde en jaloezie en dit aanzienlijke deel van de roman is gewijd aan vier tieners die uitdagingen voor elkaar bedenken tijdens een vakantie.

Daans vrienden, familie en kennissen houden hem op de hoogte van de buitenwereld terwijl ze op ‘de bezoekersstoel’ plaatsnemen. Ze vertellen hem vooral over Floor, het meisje van de middelbare school op wie hij verliefd was. Of is hij dat nog steeds? Hierin zit een van de terugkerende thema’s van de schrijfster opgesloten: je volledig inleven in een geliefd persoon die van een afstand bewonderd wordt. Daanje voegt hier graag een extra dimensie aan toe, de liefde hoeft in de echte wereld geen resonantie te hebben, de realiteit kan de liefde zelfs verstoren. ‘Er zijn vele mogelijkheden [..]. Dat is het mooie van een irreële liefde’, wordt op pagina 231 opgemerkt.

De bezoekers en hun verhalen volgen elkaar op, maar wat ze vertellen, komt niet altijd overeen. De auteur presenteert dezelfde scènes vanuit verschillende perspectieven en in verschillende versies, waarbij details verdraaid zijn en personages zijn verwisseld. Dit zorgt voor een geleidelijke onthulling van informatie en Daanje slaagt erin de spanning tot het einde vast te houden. Je zou deze op elkaar lijkende scènes bijna kunnen vergelijken met schrijfoefeningen van een auteur, een auteur die veelvuldig alleen is en in het alleen zijn veelvuldig is.

Deze herhaling van scènes komt in Daanje’s werk geregeld terug, zo ook in Het lied van ooievaar en dromedaris. Geeft herhaling betekenis of neemt ze betekenis weg? lijkt de auteur zich af te vragen. In ieder geval raak je als lezer geleidelijk gewend aan de nieuwe regels van de schrijfster en neem je wat verteld wordt met een korreltje zout. Daan leeft in een fictieve wereld. Wat is echt en wat niet, en voor wie? Dit gegeven bereikt een hoogtepunt op het moment dat de schrijfster besluit om een persoon als verzonnen te labelen. Niet alleen Daan wordt bedrogen, maar ook de lezer. Dit kan als frustrerend of als een gewaagde zet worden ervaren.

Daanje duikt diep in de emoties en gedachten van de personages, waardoor er bij momenten enige weerstand kan ontstaan tegen de fascinerende maar gecompliceerde vriendengroep, waarvan alles uitgemeten wordt, en wat de lezer kan doen verlangen naar een frivool intermezzo en een lichter lot voor de personages. Maar een laatste meedogenloze plotwending doorbreekt deze mogelijke impasse. De auteur dringt diep door tot de lezer die meevoelt met de wanhopige afzondering van Daan.
Veelvuldig en alleen is een roman die gedurfd en aangrijpend geschreven is, met veel lagen en een directe stijl, en die zeer nauwkeurig geconstrueerd is. Met de gekozen verteltechniek bepaalt de auteur haar eigen regels, maar behoudt de scheidslijn tussen de roman en de lezer. In het verhaal zelf wordt er lustig gespeeld met de grens tussen wat waar is en wat niet, en in wezen doet dat er voor de lezer niet toe want de scènes zijn te mooi om te missen.

Rosanna Del Negro

Anjet Daanje – Veelvuldig en alleen. Pluim, Amsterdam. 352 blz. € 28,99.

Uitgegeven in 2003 door Thomas Rap/De Bezige Bij, in 2020 door Passage, en de tweede druk is verschenen in 2023 onder de vlag van Uitgeverij Pluim/Passage.