‘Wonderlijk goedkoop’

Elke schrijver met mooie recensies en goede verkoopcijfers, die rekent op eeuwige roem, doet er goed aan af en toe een boek over een literaire uitgeverij te lezen. Dat helpt om te relativeren. Alle auteurs die ooit door Andries Blitz zijn uitgegeven, herdruk op herdruk beleefden en trouwe fans kenden, zijn totaal vergeten. En Blitz was nog wel een enthousiaste uitgever, die wist hoe hij met goed verzorgde boeken en mooie omslagen de lezersmarkt kon bedienen. Zijn uitgaven behaalden ook vrijwel altijd hoge oplagen.

Hans Oldewarris beschrijft in zijn nieuwe boek met grote nauwkeurigheid hoe Andries Blitz (1890-1942) in 1929 een eigen uitgeverij begon, nadat hij het vak geleerd had bij Scheltens & Giltay, een andere, ook geheel vergeten, uitgever. Blitz zocht het in de breedte, naast Nederlandse en vertaalde literatuur gaf hij ook veel boeken uit over onderwerpen als moderne luchtvaart, natuur, gezondheid en sport. Zeer populair waren werken van A. Viruly als Wij vlogen naar Indië, Goed zoo, Pelikaan! en In de schroefwind. Deze boeken kregen aansprekende omslagen, ontworpen door kundige illustrators. Blitz (die overigens nooit tot de echt grote uitgeverijen in Nederland zou behoren) was heel goed in reclame, hij zorgde voor affiches, folders en etalagewedstrijden. Hij had een goede neus voor nieuwe schrijvers, zo werd al in 1939 het boek Ik, Claudius van Robert Graves door hem uitgegeven. Hij was er ook snel bij om Nachtvlucht van Antoine Saint-Exupéry naar Nederland te halen. Maar de beste resultaten boekte hij met vertalingen van de schrijfster Sally Salminen, die meeslepende boeken schreef over het leven in Scandinavië, nadat ze zelf naar Amerika was geëmigreerd.

Oldewarris schetst in dit boek heel levendig hoe Blitz in contact kwam met dergelijke auteurs, vertalers zocht en dan een uitgekiende reclamecampagne op gang bracht, waarbij ook de omslagen van de boeken de verkoop moesten stimuleren. Tot zijn verkoopstrategieën behoorde ook een serie van ‘zes, zeer goede en goedkoope boeken’ die in 1932 verscheen. Tot de auteurs van deze serie behoorden Ed de Nève, Hendrik J. Lindt en Tjebbo Franken. Het waren nog steeds gebonden boeken, met een uniform omslagontwerp. Een regelrechte bestseller in deze serie was De kleine parade van Henriëtte van Eyk. Helaas werd de schrijfster vervolgens financieel zo veeleisend, dat het bij dit ene boek bij Blitz zou blijven. Elk boek uit de serie kreeg een opvallend omslag met vlakken en cirkels, waarvan de maker onbekend is gebleven. In 1938 begon Blitz met de serie ABC-romans, waarmee hij de eerste pockets op de Nederlands markt introduceerde. ‘Wonderlijk goedkoop’ was de slogan waaronder ze verkocht werden. Sommige schrijvers uit deze serie kwamen uit de stal van Blitz, andere nam hij over van andere uitgevers.

Blitz was zich als Jood in de jaren dertig zeer bewust van alle politieke ontwikkelingen in de wereld. Dit wordt weerspiegeld in een serie uitgaven over onderwerpen als bijvoorbeeld het proces tegen Van der Lubbe, een serie reisreportages van Philip Mechanicus door de Sovjet-Unie en een boek over antisemitisme door Henri Polak.

Dit zeer leesbare en prachtig uitgegeven boek bevat ook een tragisch element. Andries Blitz kreeg vanaf het begin van de Duitse bezetting te maken met de anti-Joodse maatregelen van de Duitsers. In de beginfase draaide de uitgeverij nog door, maar al op 1 januari 1941 moest hij zijn zaak verkopen. In zijn fonds waren boeken opgenomen van Erna Koning-Manuel, niet bepaald hoogstaande werken, maar wel populair. Dit zou Blitz fataal worden. Erna Koning en haar man waren NSB’ers en namen het na de komst van de bezetter niet zo nauw met de financiële afspraken die zij eerder met Blitz hadden gemaakt. En hoewel Blitz voor haar gewaarschuwd werd, ondernam hij in 1941 toch actie om het voorschot dat hij haar had betaald terug te krijgen. Oldewarris beschrijft heel duidelijk wat er vervolgens gebeurde: nadat Blitz Erna Koning een aangetekende brief met het verzoek tot terugbetaling had gestuurd, kreeg hij een oproep om zich te melden bij de Sicherheitsdienst. Toen hij zo onverstandig was om dit inderdaad te doen, werd hij gearresteerd en kwam via Kamp Amersfoort in Auschwitz terecht, waar hij in 1942 is vermoord. Zijn vrouw en twee kinderen zijn op tijd ondergedoken en hebben de bezetting wel overleefd.

Mevrouw Blitz heeft na de oorlog de uitgeverij nog een aantal jaren doorgezet, echter zonder veel vreugde. De imprint Blitz bestaat nog steeds, maar heeft niets meer te maken met de uitgeverij die Andries Blitz heeft gesticht. Oldewarris laat zijn boek dan ook in 1954 eindigen. Zijn boek is als een voorbeeldig antiquariaat, alle werken zijn secuur beschreven en geordend. Schrijvers waar je nog nooit van had gehoord worden door zijn prettige presentatie toch interessant. Geen enkele detail is aan zijn aandacht ontsnapt. Het boek geeft ook een goed inzicht in een voorbije wereld, toen mensen nog geïnteresseerd waren in boeken over mijnbouw, luchtvaart of het bouwen van spectaculaire bruggen. En, zo blijkt ook, vroeger en nu, reclame loont altijd.

Doeke Sijens

Hans Oldewarris – Uitgeverij Andries Blitz 1929-1954. (Monografieën van Nederlandse uitgeverijen, deel één). Uitgeverij Eigenbouwer, Haarlem. 224 blz. € 24,50.

Het boek is verkrijgbaar door het overmaken van € 24,50 (incl. verzendkosten) op bankrekening NL60 INGB 0009 2757 29, t.n.v. Stichting Eigenbouwer, o.v.v. ‘Andries Blitz’.

(Foto: Willem van de Poll – Nationaal Archief, CC0, via https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=30125783)