Allemaal ploeteraars

Als je niet alleen schrijver bent, maar ook psychiater en socioloog, zoals Bram de Ridder, ligt het voor de hand dat je erg bezig bent met de menselijke conditie. Wat doet en denkt de mens en waarom? In De Ridders debuut, de in 2018 bij Prometheus verschenen verhalenbundel Andere kamers, draait het om maatschappelijke buitenbenen, die door ‘gewone’ mensen maar vreemd gevonden worden. In het nu bij de varende uitgeverij HetMoet verschenen Een aangenaam zwaar hoofd, stelt De Ridder impliciet de vraag of we niet allemaal ploeteraars zijn.

Ook de protagonist in De Ridders nieuwe boek, dat opnieuw het midden houdt tussen een roman en een verhalenbundel, is psychiater. Ze heet Eva en tobt vanaf het begin over haar verbroken relatie met de niet gemakkelijke, maar geweldige Willem. De twee houden van elkaar, maar zien het toch niet meer voor zich om samen verder te gaan. Daar heb je het al, de mens als onbegrijpelijk wezen. Eva voelt verdriet en vrijheid. Ook zoiets.

Ik ben verdrietig en een beetje opgelucht, maar vooral verdrietig. Buiten stept een kind, heeft een vrouw haar bier opgedronken, loopt Willem ook ergens rond. Buiten blaffen de honden en binnen schrijf ik.

Maar ze is dus psychiater en moet naar haar cliënten op zijn minst iets van stabiliteit uitstralen. Ook vertrouwen in wat wel ‘een goede afloop’ heet. De Ridder laat in de 26 korte hoofdstukken / verhalen heel wat mensen voorbijkomen, die soms wel, soms niet in relatie tot elkaar staan. Met Eva of met anderen. Want zo zit de samenleving natuurlijk in elkaar. We verhouden ons tot elkaar, soms kort, soms langer, tot plezier of weerzin van de ander(en). We moeten wel, want anders sta je er helemaal alleen voor. En ook die mensen komen voorbij, tot ze in dit geval in de spreekkamer van Eva belanden.

In het begin ligt de nadruk op de jonge jaren, waarin de eerste levensschade wordt opgedaan. De een komt er beter doorheen dan de ander, maar ook op latere leeftijd valt er nog genoeg in te halen en op te lopen. Zelf zat Eva al vroeg bij de therapeut, ene Rib Colbert, genoemd naar zijn muffe kledingstijl. Maar haar problemen zijn niet die van de anderen. Ieder heeft zijn of haar eigen unieke complexen en ontwikkelt al even unieke gedragingen. Je moet maar afwachten hoe zoiets uitpakt.

De personages zijn niet allemaal zware psychotische gevallen, al zitten die er wel tussen, zoals Marc, die het ‘gruis’ uit zijn lijf en geest wil zuigen met een bouwstofzuiger. Heel anders vergaat het de drankzuchtige oud-wethouder Tonia, die op hoge leeftijd erg in de war raakt. En Abby, die blijft worstelen met de relatie tot haar moeder (‘Ik heb veel vragen aan jou. De meeste zijn eigenlijk verwijten’). Wat ze allemaal gemeen hebben is de noodzaak te kunnen praten met iemand die hen helpt hun gedachten te ordenen. Of nog mooier: gewoon aandacht en liefde:

Als een onder water gehouden strandbal springt de wens kleurrijk en duidelijk omhoog en landt vervolgens op de golven van zijn gemoed, ergens buiten bereik. Wil hij dat wel echt? Een vriend hier in Nederland, iemand met wie hij thee kan drinken, een biertje wellicht.

Wat De Ridder mooi terloops verwerkt, is de gezochte verbinding tussen oorzaak en gevolg, al is ook daar lang niet altijd een vinger op te leggen. Maar al pratend kun je soms wel een moment uit je verleden aanwijzen, vanwaar het allemaal anders werd.

Vergeleken met De Ridders bundel uit 2018, heeft dit boek een wat minder eigenzinnige insteek. Het zwaar hebben of zelfs vastlopen in leven en maatschappij en dan in therapie gaan is vandaag de dag zelfs een gangbaar thema. Maar door zijn weloverwogen, registrerende stijl en taalkundige soepelheid krijgt zijn werk toch een heel eigen toon, die aansluit bij zijn achtergrond:

In een stad mag je verdrietig en eenzaam zijn. Dat is het troostrijke aan een stad.

Een aangenaam zwaar hoofd is duidelijk geen boek dat je puur voor het verhaal leest, daarvoor komen er te veel wisselende personages in voor, is er daarmee ook te weinig betrokkenheid tussen lezer en personage en is er geen sprake van een echte plot. Maar juist die, soms wel wat verwarrende, fragmentarische aanpak zorgt er ook voor dat je gaat inzien dat welbeschouwd iedereen in dit verhaal past. De namen hadden ook andere kunnen zijn, hun problemen zomaar de jouwe. De willekeur van het onrechtvaardige bestaan

André Keikes

Bram de Ridder – Een aangenaam zwaar hoofd. HetMoet, Amsterdam. 232 blz. € 23,50.