Postuum exhibitionisme

Bij de ontdekking van nagelaten teksten ontstaat altijd de vraag of het wel gepast is om ze alsnog te publiceren. Na de dood van Joan Didion, een icoon van de Amerikaanse letteren, werd een stapel teksten aangetroffen die een verslag bleken te zijn van haar gesprekken met de freudiaanse analyticus en psychiater Roger MacKinnon. De gesprekken duren zo’n drie jaar. Notities voor John zijn gericht aan haar man, de schrijver John Gregory Dunne, die in 2003 stierf. Bij leven hield Didion graag de controle over haar privéleven. Toen ze borstkanker kreeg, verzweeg ze dat voor haar vrienden. In haar eerder verschenen autobiografische teksten, Het jaar van magisch denken (2005) en Blauwe nachten (2011), kon ze zelf beslissen wat ze over haar privéleven prijsgaf en wat niet. Over dit nieuwe boek heeft ze geen enkele controle gehad. De notities zijn integraal gepubliceerd. Is dat goed nieuws?

Joan Didion had contact opgenomen met MacKinnon nadat haar dochter Quintana tegen haar eigen psychiater had gezegd dat haar moeder met iemand moest praten omdat ze depressief was. Quintana zelf is een getroebleerde vrouw van begin dertig. Ze kampt met depressies, angsten en alcoholisme waar ze met vallen en opstaan tegen probeert te vechten,  via de AA en diverse opnames. De gesprekken die haar moeder heeft gaan hoofdzakelijk over één onderwerp: de relatie met haar dochter en meer specifiek de ongezonde afhankelijkheid van elkaar. Didion heeft altijd de neiging gehad toezicht te houden op haar dochter en was bang voor zwembaden en aspirine in het medicijnkastje. Nooit is ze erin geslaagd om haar dochter los te laten. Omdat Quintana werd geadopteerd denkt ze dat ze haar niet verdient en dat ze haar op elk moment weer kan verliezen. De lezer komt uiteraard ook nog enkele andere onderwerpen tegen – geld bijvoorbeeld, want Didion woont in de Upper East Side van New York en heeft een daarbij horende reputatie hoog te houden.

De moeder-dochterrelatie wordt via veel verschillende voorbeelden uitgediept en op zich zorgt dat voor variatie. Dat alles gaat zoals gebruikelijk gepaard met ‘angsten’, ‘patronen’, ‘schuldgevoelens’ en ‘onzekerheden’. Hoewel er over zware thema’s wordt gepraat, zoals Quintana’s hoge risico op zelfmoord en hoe daarmee om te gaan, worden gezamenlijke feestjes en het kopen van kledij toch ook beschouwd als stressvolle situaties. En het kan niet verbazen dat de psychoanalyse ook inhoudt dat Didion wordt aangezet om naar herkenningspunten tijdens haar jeugd te zoeken. Quintana ervaart dat de liefde van haar moeder gepaard gaat met controle en dwang. Zoals de lezer weet uit Blauwe nachten stierf Quintana op negenendertigjarige leeftijd na een langdurige ziekteperiode aan een buikvliesontsteking – een verband met alcohol is niet aangetoond.

We komen dus een nieuwe, kwetsbare en open Joan Didion tegen. De afstandelijke observeerder is niet de auteur van deze teksten. Het is dan ook jammer dat de introspectie op den duur begint te vervelen. Waar velen de diepte van de gesprekken benadrukken, moet iemand anders misschien wijzen op de vele herhalingen. De vraag is misschien niet zozeer of het ethisch gezien kan dat deze postume notities werden gepubliceerd, maar of ze interessant genoeg zijn. Ook stilistisch is dit boek geen hoogtepunt. Waar Het jaar van magisch denken en Blauwe nachten prachtige beschouwingen zijn, lezen we in Notities voor John erg persoonlijke therapeutische gesprekken tussen een arts en zijn patiënt in een stijl die niet doet denken aan wat Didion vroeger schreef. Ongetwijfeld heeft Notities voor John literatuurhistorische waarde. Er duiken ook nieuwe biografische elementen op. Maar eigenlijk zijn de notities voor het grootste deel saai en enkel geschikt om de amateurpsycholoog en de voyeuristische lezer te plezieren. Indien ook commerciële belangen zouden hebben meegespeeld, wordt de publicatie van de gesprekken nog problematischer. Het is jammer dat Notities voor John voor altijd als het laatste boek van Didion zal worden beschouwd. Ze had beter verdiend.

Kris Velter

Joan Didion – Notities voor John. Vertaald door Koos Mebius. De Arbeiderspers, Amsterdam. 248 blz. € 23,99.