De maan uitzetten

Als je fictie indeelt in gradaties, dus lichte fictie als een enigszins vervormde werkelijkheid en pure fictie als volkomen bedachte situaties, dan valt de eerste helft van Het wikkelhart van Bertram Koeleman in de eerste en de tweede helft in de tweede categorie. Dat is geen stijlbreuk, eerder een andere versnelling, met meeslepende effecten.

Deze nieuwe roman van de schrijver van De huisvriend uit 2013, vertelt het verhaal van Dom(inic) (Ulster) en Nick (Tuin), twee vrienden op een camping in Frankrijk die zich niet willen beperken tot het traditionele zomerse hangen en zuipen. Ze bezoeken een boerderij in de buurt, waar volgens een kaartje op het prikbord van de dorpssupermarkt af en toe een zangeres (‘La chanteuse’) optreedt. Het blijkt te gaan om een heel jong meisje nog, dun en bleek, dat in een flodderige witte jurk op een geïmproviseerd podium tussen de stofdraden van de schuur een aangrijpend Duits lied zingt.

Beide jonge mannen zijn er van onder de indruk, maar op een volkomen tegengestelde manier. Dom, die zich al heel lang ernstig heeft voorgenomen schrijver te worden en daar vrijwel geen moment níet over nadenkt, raakt er maar meteen van in een writer’s block (je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen). Nick, een uitgesproken charmeur en vlotte jongen, altijd onberispelijk gekapt, geschoren en gekleed, die nooit enige interesse voor literatuur aan de dag had gelegd, ziet door dit wonderlijke avontuur opeens ook wel kansen in die richting. Zeker als beide vrienden napraten over het kleine concert en zich afvragen of het meisje daar wel vrijwillig leeft en of ze misschien misbruikt wordt.

De gebeurtenis op het Franse platteland is de opmaat voor Dom’s worsteling met zichzelf. Hij ziet Nick een beroemd schrijver worden, die een leven krijgt, zoals hij dat had willen leiden, terwijl hij het moet doen met een eenvoudig bestaan als boekhandelaar. Het steekt hem meer dan hij zichzelf eerst wil toegeven, mede omdat het hem niet lukt zelf iets fatsoenlijks op papier te krijgen en zo grip te krijgen op de realiteit. Het is tegelijk de plek in het boek waar de hedendaagse literatuurwereld even scherp tegen het licht wordt gehouden. Als Nick ook nog eens hun gezamenlijke avontuur als thema gebruikt voor een roman en een film, passeert hij voor Dom een grens. Deze glijdt vanaf dat moment steeds verder af in onmacht en wanen, die hem in botsing brengen met Nick, maar ook met zijn vrouw (een ex van Nick) en stiefdochter.

Hij zoekt rust door zijn huis te verlaten, maar de demonen weten hem ook daar te vinden. Een intimiderende zwerver vertelt hem vroeger arts te zijn geweest in het Amazonegebied in Brazilië en daar bij een stam geroepen te zijn, waarvan een vrouw een schakelaar in haar been had, waarmee je de maan kon uitzetten. Maar zelfs zulke bizarre ontmoetingen, vertellingen en gedachten, die hem gemakkelijk een uitzonderlijke roman hadden kunnen opleveren, brengen hem niet af van zijn fixatie op het kleine avontuur in Frankrijk, dat hij als het zijne ziet.

Er moest toch iets meer zijn. Het kon toch niet dat mij maar één verhaal gegeven was en dat de rest van mijn leven een vergeefs pogen was om dat ene verhaal op papier te krijgen? De godvergeten onrechtvaardigheid. Waarom moest ik constant blijven hameren op een enkele deur die weigerde open te gaan?

Koeleman laat in deze vindingrijke roman de schakelaar-metafoor ook op andere momenten nog enkele malen terugkeren, als Dom er al volkomen van overtuigd is geraakt dat Nick aan de knoppen van zijn leven zit, wat hem even razend als machteloos maakt. En dat is dan nog maar één effectieve methode, waarover Koeleman blijkt te beschikken.

Dat Dom’s wanen voortkomen uit Nick’s succes, geeft wel aan hoe bloedserieus Dom zijn gewenste schrijverschap altijd heeft gezien. Dat een jonge schrijver zijn hele bestaan laat afhangen van literatuur is in een tijd dat er steeds minder minder boeken worden gelezen en zeker minder fictie, haast niet meer voorstelbaar. Koeleman schrijft dan ook fictie in haar puurste vorm.

André Keikes

Bertram Koeleman – Het wikkelhart. Atlas Contact, Amsterdam. 254 blz. € 19,99.