Wraak nemen op je collega’s

Een roman over het lerarenberoep, geschreven door iemand die het onderwijs de rug heeft toegekeerd of een leeftijd heeft waarop het pensioen in zicht is, heeft de schijn een beetje tegen. De kans is immers groot dan we dan te maken hebben met de zoveelste gemankeerde variant op Willem Frederik Hermans’ Onder professoren. Het is eveneens gemakkelijk om zo’n boek opzij te schuiven als het cynische gezeur van een verzuurde oude man, hét argument van critici die in een andere realiteit leven. Gelukkig valt deze vederlichte korte onderwijsroman in geen van beide categorieën.

In De lijst draait het om Tim, een muziekdocent op een middelbare school. Hij is niet oud en niet jong, en in het dagelijks leven geniet hij bitter weinig status. Zijn vrouw lijkt zich zelfs een beetje te schamen voor Tims doorsneebaan. Zijn huwelijk is ingedut, met zijn vrouw heeft hij steeds minder gemeen. Op zijn werk begint hij zich aan steeds meer dingen te ergeren: de zinloze vergaderingen, collega’s die allerlei uitvluchten bedenken om zo weinig mogelijk werk te verrichten, een leidinggevende die zichzelf op een voetstuk plaatst… Toegegeven, dit klinkt alsof we dan toch te maken hebben met een zeurderige hoofdpersoon die tekeergaat met alles wat er mis is in onderwijsland, maar de auteur laat zo duidelijk doorschemeren dat Tim tevens het slachtoffer is van zijn eigen onvermogen dat de invalshoek nooit vervelend wordt. Dat is erg knap.

Op een dag besluit Tim wraak te nemen op collega’s die hem wat hebben aangedaan. Hij geeft bepaalde collega’s een cijfer dat weergeeft hoe hoog de straf is die zij verdienen, waarbij een 1 voor een milde straf staat en een 10 voor de dood. Dit leidt tot een serie represailles, met soms letterlijk nogal onsmakelijke gevolgen. Er gaat uiteindelijk niemand dood, maar de straffen hebben toch grote gevolgen, niet in de laatste plaats voor Tim zelf.

Stoker heeft een vlotte, ongecompliceerde schrijfstijl waarmee hij de lezer met gemak met zich meeneemt in de bizarre aaneenschakeling van gebeurtenissen, al verliest hij zich een enkele keer in onderwijskundige uiteenzettingen die het boek vermoedelijk vooral (alleen?) interessant maakt voor lezers die in het onderwijs werken. Zo heb ik – een lezer met twee onderwijsbevoegdheden – me enorm vermaakt met Tims tirade tegen de wildgroei aan afwijkingen (ADHD, ADD, PD-NOS etc.) waarmee leraren in toenemende mate hebben te maken, maar de vraag is of andere lezers dat allemaal even amusant vinden. Of dat een groot euvel is, is natuurlijk maar de vraag, want niet-onderwijskundigen hebben doorgaans een schrijnend gebrek aan interesse in onderwijsland en het publiek voor deze roman blijft vermoedelijk dan ook beperkt tot mensen in het onderwijs.

De roman is niet perfect. Met name in het begin heeft Stoker de neiging om toe te lichten wat voor zich spreekt. Zo is bijvoorbeeld al vrij snel duidelijk dat Tim is uitgekeken op het onderwijs. En dan staat er ineens: ‘Hij was duidelijk klaar met het onderwijs en vroeg zich af waarom hij er ooit in was gestapt.’ De roman zou hebben geprofiteerd van wat minder van dat soort overbodigheden.

Maar à la, De lijst wordt gelukkig nergens pamflettistisch en dat is misschien het belangrijkste. Bepaalde scènes heb ik met tranen in de ogen van het lachen gelezen en het leest – vergeef me het cliché – als een trein. Ik doe het boek allicht te kort door te zeggen dat het een vermakelijk niemendalletje is, maar dat is het uiteindelijk wel en daar is op zich helemaal niets mis mee. Als de auteur meer de diepte was ingegaan, zou het vermoedelijk immers droge kost hebben opgeleverd. Maar reclame om in het onderwijs te willen gaan werken is het uiteraard niet.

Lucas Zandberg

Rob Stoker – De lijst. Uitgeverij kleine Uil, Groningen, 144 blz. € 17,50.