Notenapparaat

Ja, Max Harstad heeft een grootse doorbraak bewerkstelligd. Zijn roman Max, Mischa & het Tet-offensief (1230 blz.) is in 2018 namelijk gelauwerd met de Europese Literatuurprijs. De roman, een ware tour-de-force, was er wel debet aan dat Harstad even wat afstand wilde nemen van het zware literaire werk. Het aanmerkelijk lichtere Heterdaad is daarvan het resultaat. Heterdaad gaat over de helaas te vroeg overleden Noorse schrijver Frode Brandeggen (1970-2014). Blijkens de in Heterdaad opgenomen bibliografie heeft Brandeggen het niet gemakkelijk gehad. In 1992 debuteerde de schrijver met de omvangrijke, complexe en avant-gardistische roman Konglomeratische adem. Een mislukking. De auteur wilde vervolgens kleiner, maar wel voor een groter publiek schrijven. Dat resulteerde in vijftien boeken over de privédetective Heterdaad, geschreven vanuit het principe van Franse Movement artistique de banalisme, een literaire beweging gericht op ‘het vermoorden van de spanning’.

In Heterdaad zijn de vijftien romans in zijn geheel opgenomen. Dit is, hier integraal opgenomen, een van de – ook nog eens opgeknipt in drie hoofdstukken – romans, getiteld Heterdaad en de geheime massagestudio:

Het was een waterkoude nacht. De nacht klampte zich aan alles en iedereen vast. Een dief sloop langs de huizen, op weg naar zijn volgende slachtoffer, dr. Kneipp. Hij kon niet bevroeden dat Heterdaad ook op jacht was. Op het moment dat de dief het zuidelijke raam van de dokter openwrikte, sprong Heterdaad naar voren als een gazelle en greep de onverlaat bij zij nekvel.
‘Kip, ik heb je!’
De dief grijnsde. ‘Maar ik heb nog niks gedaan, je kunt me niets maken.’
Heterdaad snoof, die dekselse dief had gelijk.
‘Oké, dan wacht ik ondertussen wel hierbuiten.’
Zo was Heterdaad. Altijd iedereen een stap voor. Hij rookte een mentholsigaret terwijl de dief aan de gang ging. De minuten verstreken en de dief verscheen aan het raam met zijn buit in een zaak. Heterdaad lachte.
‘Ben je nu klaar om mee te gaan naar het cachot?’
‘Damn it!’ riep de dief. ‘Je bent té goed.’
Heterdaad drukte de sigaret uit met zijn voet.
‘Ik weet het.’
Samen liepen ze het hele stuk naar het politiebureau. Niemand repte ook maar met een woord over de massagestudio. De stad was weer veilig, al was het maar voor één nacht.

Het werk van Brandeggen is ook nog eens extensief geannoteerd, en wel door de in Dresden woonachtige Bruno Aigner. Annoteren is zijn levenswerk, dus expliceert Aigner de vijftien Heterdaad-romans in extensis: het levert een machtig notenapparaat op van maar liefst 252 verwijzingen. Harstad – bent u er nog? – knalt nu hier definitief binnen bij de lezer en doet hem of haar beseffen dat dit boek een experiment is, een heerlijke vervreemding van de literaire norm: Harstad neemt een verrukkelijk loopje met de lezer.

Het notenapparaat, met zijn 78 bladzijden, is dus in feite de roman. Hier kan Harstad zijn literaire aspiraties volledig kwijt. Hij palavert tot in het oneindige door over nietszeggende onderwerpen die in een literaire context echter veelbetekenend zijn. Humor is daarbij, veelbetekenend of niet, een belangrijk wapen: noten hebben teksten als ‘Hm’, ‘Zie volgende noot’, ‘Oei!’ en ‘Precies’, maar breiden ook uit naar nutteloze, grazige verten.

Als Heterdaad een literair experiment is, dan is het een geslaagd experiment. Want, zoals de omslag vermeldt, bevat het boek ‘de verzamelde werken van Frode Brandeggen bezorgd door Bruno Aigner’. En dat vervreemdt; dat vervreemdt heerlijk.

Wiebren Rijkeboer

Johan Harstad – Heterdaad. Vertaald door Paula Stevens. Podium, Amsterdam. 240 blz. € 20,50.