Doodlopend

Als een auteur wil laten zien hoe onderhuidse spanningen in een gezin geleidelijk kunnen oplopen, plaatst hij zijn personages in een kampeerwagen die zich naar de poolcirkel beweegt. We hadden al Lange dagen van Pia de Jong (gezin trekt rond in Lapland) en Heroes of the Frontier van Dave Eggers (gezin trekt rond in Alaska). Nu is er Een onbarmhartig pad van Gerwin van der Werf (gezin trekt rond in IJsland).

Het gezin dat getoond wordt, bestaat uit moeder Isa, vader Tiddo en zoon Jonathan. Isa is moleculair bioloog en de voornaamste kostwinner, Tiddo zorgt voor het kind en heeft daarnaast een deeltijd-kantoorbaantje dat hem niet interesseert en zijn eigenwaarde erodeert. Tiddo heeft sterk aangedrongen op de reis naar IJsland, met de onuitgesproken bedoeling daardoor het al vastgelopen huwelijk te redden. Zijn bedoelingen spreekt hij trouwens nooit uit: het overheersende kenmerk van zijn karakter is de neiging voortdurend kleine leugentjes te vertellen en zijn werkelijke gedachten te verheimelijken. Deze eigenschap zal hem fataal worden.

De katalysator die de gebeurtenissen in gang zet is een lifter die ze onderweg oppikken, een IJslandse Amerikaan met de naam Svein – spreek uit ‘swine’. Deze Svein heeft de roeping mensen tot inzicht te brengen (‘Ik ben geen lifter. Ik ben een wegwijzer.’) Hij biedt Tiddo aan te helpen diens huwelijk te reanimeren, een aanbod dat Tiddo in een moment van wanhoop aanneemt, hoewel hij daarvan meteen weer spijt heeft. Tiddo realiseert zich met toenemende ongerustheid dat hij tegenover Svein van alles heeft onthuld dat hij eigenlijk geheim had willen houden, en zint op mogelijkheden zich van de lifter te ontdoen. Als de toegezegde hulp eruit blijkt te bestaan dat Svein met Isa gaat zoenen, wat noodzakelijk schijnt te zijn volgens de IJslandse opvatting over wat vrouwen eigenlijk willen, heeft Tiddo het ideale excuus om hem buiten gevecht te stellen en achter te laten. Angst dat Svein hen achterna zal komen leidt ertoe dat de tocht zich in steeds onbegaanbaarder paden verliest.

Het boek is geschreven in de eerste persoon en de tegenwoordige tijd, alsof de hoofdpersoon voortdurend ademloos verslag doet van zijn eigen leven. Die stijl is tegenwoordig veel populairder dan het klassieke alwetend navertellen, omdat de lezer het gevoel krijgt zelf getuige te zijn van de beschreven scènes. Maar voor dit specifieke verhaal treedt er een probleem op. De vertelling bestaat uit een stroom van Tiddo’s gedachten, waardoor de lezer uit de eerste hand kennis draagt van alles wat hij voor Isa verbergt, bijvoorbeeld wat er precies met Svein is gebeurd. Er is echter één groot geheim, dat pas tegen het eind van het boek onthuld wordt en verantwoordelijk is voor de afloop. Omdat de auteur niet wil dat de lezers dit voordien te weten komen, is Tiddo gedwongen ook in zijn gedachten zorgvuldig om de waarheid heen te manoeuvreren. Dat is niet helemaal geloofwaardig: romanfiguren worden niet geacht al te bewust rekening te houden met de literaire effecten van hun gedachteleven.

Lex Bijlsma

Gerwin van der Werf – Een onbarmhartig pad. Atlas Contact, Amsterdam, 232 blz. € 19,99.