Arme Hordubal

Arme Hordubal, denk je de hele roman Hordubal van Karel Čapek. Het liefst zou je hem zeggen dat alles goedkomt en een knuffel willen geven. Deze tragische man wil niet veel, krijgt vrijwel niets en wordt zelfs vermoord. De verhaallijn lijkt heel simpel: een boer gaat naar Amerika om daar te werken. Na acht jaar keert hij terug naar zijn vaderland en wil hij weer als vanouds de heer des huizes zijn, dat zijn vrouw van hem houdt, zijn dochter naar hem opziet en de nieuwe knecht hem gehoorzaamt.

In de eerste hoofdstukken is Hordubal op weg naar huis en het valt op dat hij in zijn hoofd hele gesprekken voert met mensen om zich heen, zonder daadwerkelijk een woord te zeggen. Hij is wat vervreemd van mensen, misschien doordat hij in Amerika met niemand kon spreken, maar zijn behoefte aan sociaal contact is er alleen maar groter op geworden. Hij is vol goede moed. Hij is erg blij dat hij snel zijn vrouw Polana weer zal zien, volgens hem een grote schoonheid.

Zij ontvangt hem verrast, maar vooral afstandelijk. Zijn dochter Hafia lijkt bang voor hem. De knecht is brutaal. De boerderij is flink opgeknapt en op advies van de knecht Manya is de hoofdbron van inkomsten het fokken van paarden, iets waar Hordubal niets van afweet. Het eerste strijdpunt is geboren, want Hordubal wil graag koeien en akkers. Een tweede, en belangrijker, strijdpunt is of de knecht moet blijven. Hordubal denkt dat één man genoeg is om al het werk te doen, maar Polana sluit zichzelf huilend op in de voorraadkast als ze hoort van het idee om Manya weg te sturen. De tragiek wordt voor Hordubal des te gruwelijker als in het dorp verhalen gaan over een relatie tussen Polana en Manya, zelfs zo erg dat Hordubal fysiek haar eer moet verdedigen.

De stijl is erg direct en het perspectief bij Hordubal, zodat de lezer niet anders kan dan met hem mee te leven. Wat moet hij doen? De knecht eruit gooien? De knecht behouden? Hij doet het allebei, biedt hem zelfs zijn dochter met een forse bruidsschat aan. Hij wil op geen enkele manier kwaad denken over zijn vrouw. Wat een dilemma’s, arme Hordubal!

Als een soort epilogen zijn twee verhalen toegevoegd, eentje gaat over politieagenten die de dood van Hordubal onderzoeken, daarna wordt de dood vanuit de rechtbank bekeken. Zowel Manya als Polona worden zeer negatief neergezet: als geldbelust en lelijk. Vooral wat over Polana gezegd wordt zou Hordubal postuum pijn doen. Wat Polana ook gedaan mocht hebben, wat hield Hordubal van haar, wat wilde hij haar graag voor zich winnen en laten zien wat hij kon. Arme, arme Hordubal.

Erik-Jan Hummel

Karel Čapek – Hordubal. Vertaald door Irma Pieper. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 176 blz. € 18,99.