Lees, doe, denk, schrijf, weet en meer

Van kop tot teen van dichter Charlotte Van den Broeck en literatuurwetenschapper Jeroen Dera is een poëzie-doe-boek (ik vind het een lelijk woord, maar het is een heel goed boek). De ondertitel luidt: ‘Poëzie ontdekken, zelf gedichten schrijven’. De auteurs nodigen de lezer uit om zelf iets te doen met gedichten: voorlezen, nadenken, schrijven, informatie opzoeken, andere boeken lezen.

Van kop tot teen is het tweede deel in de reeks ‘Woorden temmen’ van uitgeverij grange fontaine. Het heeft het menselijk lichaam als thema. Alle 30 gekozen gedichten hebben iets met het lichaam of een lichaamsdeel (rug, maag, hart, ogen, geslacht, mond, lippen enz.) te maken. Alle gedichten zijn van Nederlandstalige dichters, wat deze bundel al net zo geschikt maakt voor het de les Nederlands als het eerste deel, dat werd samengesteld door Kila van der Starre en Babette Zijlstra. Hoogleraar neerlandistiek Marc van Oostendorp schreef over Woorden temmen 1 (2018) dat iedere Nederlandse scholier het cadeau zou moeten krijgen. Dat geldt ook voor Van kop tot teen. De boeken zijn ook geschikt voor volwassen lezers, die (meer) gedichten willen lezen en misschien zelf wel eens een (beter) gedicht willen schrijven. Bij elk gedicht staan opdrachten en is een pagina leeg gelaten voor eigen schrijfwerk.

Niks doen, behalve lezen, is natuurlijk ook prima. Kies gewoon een gedicht, lees en geniet. De inhoudsopgave, vormgegeven als een dna-streng, maakt kiezen eenvoudig. De thema’s zijn vetgedrukt en de naam van de dichter en de titel van het gedicht staan er in een iets kleiner lettertype onder. Wie kiest voor wijsvinger, komt uit bij het gedicht ‘Er is genoeg’ van Peter Verhelst waarin een wijsvinger door een spiegel steekt om een verliefdheid terug te halen. Van den Broeck leidt het gedicht in. Ze vertelt over haar persoonlijke leeservaring. Door het lezen van dit gedicht ‘ontstaat een spanning, een trilling in en rond me’. De taal van Verhelst veroorzaakt bij Van den Broeck een ‘fysieke sensatie’. Over het huiveringwekkende gedicht ‘Winterlake’ van Mischa Andriessen schrijft Dera dat hij het ‘keer op keer’ koud krijgt als hij het leest. ‘Graag verlossing’ van Gerda Blees greep een zaal van 200 mensen bij de keel toen Dera het voorlas. Dat poëzie je ook kan raken op een niet-talige manier is de boodschap van de bundel.

Onder het kopje ‘Lees’ bij het gedicht van Verhelst staan een zeer beknopte duiding (zo kort en zinnig over een gedicht schrijven, kunnen alleen echte poëziekenners) en een aantal vragen. Bij ‘Denk’ wordt de lezer uitgenodigd om de opgebroken structuur en Verhelsts spel met de tijd nader te beschouwen. Bij ‘Doe’ wordt de lezer gevraagd zijn eigen vroegste herinneringen terug te halen. ‘Schrijf’ is een opdracht om vijf minuten lang je eigen gedachtestroom te noteren. ‘Weet’ biedt meer informatie over de theorie van de poëtische verbeeldingskracht. ‘Meer’ tot slot gaat over postmodernisme en meerduidigheid. Het hele boek is op deze manier opgebouwd. De gedichten, vrijwel allemaal uit de 21e eeuw, zijn goed gekozen. Alle teksten zijn even compact als uitnodigend geschreven. Dat is een grote verdienste van Van den Broeck en Dera. Het register met termen als ‘agency’ en ‘parlando’ maken het boek compleet. De stevige en grote boekenlegger met twee gedichten van Van den Broeck en Dera zelf is een prachtig vormgegeven bonus.

Marie-José Klaver

Charlotte Van den Broeck en Jeroen Dera – Van kop tot teen (Woorden temmen). Grange fontaine, Rotterdam. 208 blz. € 24,55.