‘Speelt iemand ergens vals viool…’

In 2013 publiceerde Bart Moeyaert Iemands lief, een bewerking van L’Histoire du soldat van Charles-Ferdinand Ramuz en Igor Stravinsky. Nu is er een nieuwe uitgave van deze bewerking, met indringende illustraties van Peter van den Ende. Het boekje is fraai uitgegeven in een hardcover met papieren omslag. Als je de omslag verwijdert, komt er een duistere verrassing tevoorschijn op de voorkant, passend bij het verhaal. Ook het schutblad heeft een mooie illustratie. Het werk is een mooi voorbeeld van hoe muziek, literatuur en beeldende kunst elkaar blijven inspireren.

Moeyaert schreef de bewerking op verzoek van violiste Janine Jansen. Op YouTube is een unieke live uitvoering te vinden, waarin de auteur zijn bewerking voordraagt in samenspel met Janine Jansen en zeven andere topmusici die het stuk van Stravinksy ten gehore brengen. De bewerking is een lang, verhalend gedicht dat gaat over Benjamin Popov, een soldaat die tijdens zijn verlof zijn lief in de armen van een andere man vindt. In het gedicht klinkt op een luchtige manier de rauwe oorlog door:

Wie doodging werd begraven.
Wie een wond had werd verpleegd.
Als je been eraf geschoten was
mocht je huilen van de pijn,
maar daarvan groeide niets weer aan.
Dus hup.
Cheer up.
De oorlog was nog niet gedaan.

Benjamin Popov boft, want hij mag een halve maand naar huis. Tussen zijn persoonlijke spullen bevindt zich – gewikkeld in een lievelingstrui – zijn viool. Het instrument is niet veel meer waard, maar als hij erop speelt, duurt het nooit lang of zijn hart huppelt erachteraan. Je voelt dat het instrument van levensbelang is, dat het te maken heeft met zijn liefde. Op weg naar huis komt hij een duistere man tegen met een roodverbrande kop en een vlindernet met een dode mot over zijn schouder. De man biedt hem een boek aan in ruil voor zijn viool. Natuurlijk biedt Benjamin even weerstand, maar al gauw zwicht hij voor de praatjes van de man en verkoopt zijn ziel aan de duivel. Het boek lijkt geschreven in het Chinees, maar vertelt het verhaal van een man die op hem lijkt, maar dan steenrijk is. De man eist vioollessen op in ruil voor eten en rijkdom. Je voelt het al aankomen: dit kan nooit goedkomen: ‘Benjamin Popov was geen held. / Bejamin Popov was gewoon / iemands lief en iemands zoon. / Het ging mis. / Het ging onvoorstelbaar mis.’

De zwartwit tekeningen van Peter van den Ende zijn duister: hoge donkere bomen en duivelse figuren onderbreken het verhaal. De tekeningen halen een diepe laag uit het verhaal naar boven. Het is niet zomaar een pad dat Benjamin doorloopt, maar een levenspad. Hij maakt keuzes die een grote invloed hebben op de rest van zijn leven. Terwijl hij verlangt naar de liefde, wordt hij bevangen door het kwaad en wandelt rond in een leven dat hij eigenlijk helemaal niet wil leven. Omdat het verhaal iets heeft van een klassiek heldenverhaal is er de hoop dat het goedkomt, dat hij zijn eerste lief misschien heeft verloren, maar dat er altijd een tweede kans wacht. Toch is een van de drie gedachten die Benjamin overvallen: ‘Van het geluk / krijgt iedereen / één stuk.’ Komt het wel goed met Benjamin? Er is een mooie wisselwerking tussen beeld en tekst, want zowel de tekst als de beelden – onheilspellende bomen en steigerende paarden – roepen angstige voorgevoelens op:

dit water smaakt verdacht
naar vuur en
volgens mij
speelt iemand ergens
vals viool.

Het boekje is geen geruststellend kinderboek. Het is duister als een sprookje, maar zonder het verlossende slot van ‘zij leefden nog lang en gelukkig’. Zo klinken er ook in Stravinksy’s stuk diverse dissonanten. Het is het verhaal van een soldaat, die in onzekerheid en angst leeft, maar tegelijkertijd ook een universeel verhaal over de mens, die ook in onzekerheid leeft, verkeerde keuzes maakt als hij moe is, nochtans hoop heeft, terwijl hij ergens ook wel voelt dat hoop niet altijd realiteit is.

Dietske Geerlings

Bart Moeyaert – Iemands lief. Querido, Amsterdam, Antwerpen. 104 blz. € 18,99.