Een nieuw pak poëzie

Laat ik meteen maar met de deur in huis vallen:

Stralingsmist in de ochtend

Stress, burn-out, zwaarbewapende
conflicten en pestgedrag op het werk.

Suizelend van de klap. Stukgelopen
op de strakke regels. Een korrelhagel-

schreeuw. Staren naar het noorderlicht
en sneeuwpoppen bouwen tot je erbij

neervalt. Balen. Kniezen. Condenseren,
botsen en bevriezen. Op het gevaar af

je te kwetsen zou ik toch willen opmerken
dat er door een ijskristal vele lichtwegen

mogelijk zijn: iedere stralengang zet tongbenig
de deur open voor zegging van een ander hallo.

IJs dus niet van afschuw. Maak liever een illusie
over je kansen. Bij Nelly zijn de pannenkoeken

het best! Struikel niet over de drempel! Let op
mijn taalplezier: dit vers staat onder stroom!

Een zoete troost: hier doorheen krioelend
op geen stukken na klaar bestaan wij

allemaal uit sterren blijvend
in intergalactische winden.

In Roeivlucht, de nieuwe bundel van de Vlaamse dichter Mark van Tongele (Mechelen 1956), spat het taalplezier inderdaad van de bladzijden. Maar dat maakt de gedichten niet minder raadselachtig. Om maar twee raadsels te noemen die bovenstaand gedicht oproept: voor wie kan een natuurverschijnsel (als het breken van licht in een ijskristal) in hemelsnaam kwetsend zijn? En waarom resoneert Paul van Ostaijens verdichte hulde aan Singer (‘Singers naaimasjien is de beste’) hier in de pannenkoeken van ene Nelly? Ook de neologismen (‘korrelhagelsneeuw’, ‘tongbenig’) dragen bij aan de kracht van het gedicht als compositie.

De bladzijde vóór ‘Stralingsmist in de ochtend’ is wat nieuwgevormde woorden en zinnen nog rijkelijker bedeeld. Kijk bijvoorbeeld eens naar: ‘Ondergaand met antecedenten van door- / ligwonden wij hellebaarhiers drijfzat // en doof.’ Zonder context zijn zulke regels natuurlijk nog mysterieuzer, maar daar gaat het mij nu even niet om. Ik citeer ze om een beeld te geven van de grenzeloze verbeelding, de tomeloze creativiteit én, inderdaad, het enorme taalplezier dat ze demonstreren.

Taal- en dichtkunst worden ook ruimhartig gethematiseerd in deze bijzondere bundel. Mooie regels als ‘Alleen wie spraakbegaafd is kan / zinrijk zwijgen’ spreken daarbij tot de verbeelding. Hoor ik hier trouwens de echo in terug van Gorters ‘Tot heerschen is wie zich beheerscht bij machte’?

Van Tongeles taal durft ook de meest basale conventies uit te dagen. Zoals met de bijzondere enjambementen in ‘Glijroeien’.

O ontoegankelijke zeew
ind. Elke zin is een opvlieg
end zandstrand verg
aan. Ik loop tegen mijn ei
gen taalstorml
amp. Het licht ron
de het zwa
rte gat w
aar
in ik uit-
een wa
ai-
er danst en deint.

Dit is niet alleen maar spel (een beetje wel, natuurlijk) en het is ook geen experiment om het experiment. Het is tegelijk een uitdaging aan de taal alsook aan de elementen. Zeewind en taalstorm draaien in spiralen om elkaar heen. Het gevolg: het strandzand en de woorden kronkelen mee en raken meedogenloos gefragmenteerd. Het lijkt een hopeloos lot, zeker voor de poëzie. Maar toch eindigt de bundel in majeur. In het slotgedicht zijn er geen kronkelende fragmenten of gefragmenteerde kronkels meer. Het is alles vastigheid wat de klok slaat. En tegelijkertijd reikt het en passant nog een voor de hand liggende oplossing aan voor verzen die alleen nog maar liggen te gapen: jaag ze het huis uit – zo verwoordde Hugo Claus het in zijn ‘Envoi’. Het gedicht ‘Alles bij elkaar’ verwoordt het prozaïscher en poëtisch tegelijk:

Wasechte grondtonen scheuren niet.
Lotechte zijn bestand tegen rotten.

Kleurechte timbres verschieten niet in de zon.
Krimpvrije stembanden trekken niet samen

bij ’t hassebassen. Kaduke kurassen.
Als een pak poëzie tot op de draad

versleten raakt, is er maar één middel:
onmiddellijk een nieuw laten aanmeten!

Hoe dan ook, roer je parelmoer
eens aan, als het je lief is!

Kom onder een hoezeetje
van lichtaanhang thuis.

Roeivlucht is het nieuwe pak poëzie van Mark van Tongele – hij heeft het zichzelf aangemeten en het past ons allemaal. Dat is geen wonder, geen toeval. Het zijn gewoon heel goede en boeiende gedichten.

Jan de Jong

Mark van Tongele – Roeivlucht. Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen. 56 blz. € 19,99.