Verhaal van een dood gewaande

Berlijn, 1931. Ernst von Ufermann, een joodse bankier, vertrekt naar vliegveld Tempelhof voor een reis naar Frankfurt om bij een bevriende relatie een noodlening af te smeken die zijn bank van een faillissement moet redden. Voor de vertrekhal berooft een zakkenroller hem van zijn papieren en portefeuille. Het vliegtuig vertrekt zonder hem. En stort kort na opstijgen neer in een baaierd van vlammen. De lijst van slachtoffers noemt ook Ufermann. Als hij zich realiseert dat zijn levensverzekering zijn vrouw een fortuin zal bezorgen en hij kan ontsnappen van de schande van een bankroet, gaat hij het dood gewaand worden zien als een geluk bij een ongeluk: met een nieuwe identiteit kan hij nieuw bestaan opbouwen.

Zo begint Leven verboden!, een roman vol vaart van Maria Lazar (1895-1948). Lazar, in Wenen geboren in een welgesteld joods gezin, bewoog zich tussen de beide wereldoorlogen in vooruitstrevende Oostenrijkse en Duitse kunstenaarskringen. Haar familie kwam om in de vernietigingskampen, reden voor
Lazar om nooit naar Wenen terug te keren. In 1948 maakte ze een eind aan haar leven.

De opkomst van het nationaalsocialisme en het om zich heen grijpende antisemitisme vormen het onheilspellende decor van Leven Verboden! Als Von Schmitz reist Ufermann, zijn haardos geblondeerd, naar Wenen, waar hij bij wijze van betaling voor zijn valse paspoort een pakje naar toe moet smokkelen. Wenen is dan al het toneel van virulente jodenhaat: in Burschenschaften verenigde, extreemrechtse studenten intimideren en mishandelen joden en schrikken zelfs niet terug voor moord.

Tot de politiek erg naïeve Ufermann dringt de voorafschaduwing van wat komt nauwelijks door. Hij
maakt zich zorgen over zijn slinkende middelen, krijgt er spijt van zich een nieuwe identiteit te hebben aangemeten en zint op terugkeer naar Berlijn en naar zijn vrouw, wat het verhaal een verrassende wending zal geven.

Lazar slaagde er niet in Leven verboden! in het Duits gepubliceerd te krijgen. In 1934 verscheen een beroerde en nauwelijks verkochte Engelse vertaling, waaruit alle passages waren geschrapt die het naziregime onwelgevallig konden zijn. Deze Nederlandse vertaling is gebaseerd op Lazars
oorspronkelijke, volledige manuscript.

Hans van der Heijde

Maria Lazar – Leven verboden!. Vertaald door Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen. Van Maaskant Haun, Zorgvlied. 282 blz. € 22,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 14 januari 2022.