Ben jij een mens?

Weinig zet al je zintuigen zo op scherp en komt zo onversneden hard binnen als zoetgevooisde dichtregels die een huiveringwekkende realiteit opdringen. Precies deze sensatie roept Warsan Shire op met haar bundel Zegen de dochter. Als je deze bezwerende bundel leest, begrijp je waarom Beyoncé verzen van Shire verweven heeft in nummers op haar album Lemonade. De zeggingskracht van Shires poëzie blijft lang in je nagalmen, niet alleen in het Engelse origineel maar net zo goed in de consciëntieuze vertaling van de Nederlandse dichteres Radna Fabias.

Mama, het is me gelukt
je huis te verlaten,
levend, grootgebracht
door de stemmen
in mijn hoofd

luidt de laatste strofe van het openingsgedicht ‘Extreme meisjesjaren’. In 49 gedichten toont de Somalisch-Britse Shire je de caleidoscoop van haar leven, het leven van een emigrant. Moeders, dochters, vaders, broers, meisjes, vluchtelingen, het verschil in opvoeding tussen jongens en meisjes, de rol van het islamitische geloof, oorlog, besnijdenis, eenzaamheid, ouderschap passeren de revue. En steeds is als dreunende grondtoon de bodemloosheid van het bestaan als ontheemde voelbaar.

Weerloos word je overdonderd door Shire’s verzen die bol staan van de machteloosheid, zoals in de laatste twee strofen van het intense gedicht ‘Assimilatie’:

Bij elke controlepost wordt de vluchteling gevraagd
                                          ben jij een mens?

De vluchteling weet zeker dat hij nog een mens is, maar vreest
dat van de ene op de andere dag, terwijl hij sliep, de classificatie mogelijk is veranderd.

Of het gedicht ‘Thuis’ dat indringend beschrijft dat thuis ‘de loop van een geweer’ is. Vluchten is niet een of andere willekeurige optie, maar bittere noodzaak: ‘Je verlaat thuis alleen als thuis je niet laat blijven.’ In de laatste strofe verknoopt Shire de onbestemdheid van wat komen gaat aan de horror waar ze voor vluchtte die ze quasi achteloos opsomt:

Steeds weet Shire je volledig te vloeren met de opbouw in de gedichten en met de zintuiglijke beeldspraak. Hoe meer verzen je leest hoe gretiger haar vurige strijdbaarheid op je overspringt. Zeker in het licht van recente gebeurtenissen in Nederland. Hoe komt het dat we allemaal zo ver van huis zijn geraakt dat we protesteren tegen een opvanglocatie voor vluchtelingen of dat we ontheemden buiten laten slapen? Waarom vervreemden wij in het ‘witgehandschoende’ Europa zo van onze medemenselijkheid?

Miriam Piters

Warsan Shire – Zegen de dochter. Vertaald door Radna Fabias. Das Mag, Amsterdam. 94 blz. € 19,99.