Geen vrijheid, geen stress

In een democratie word je geacht individuele vrijheid als het hoogste goed te beschouwen. Maar al in 1963 schreef Carl Friedrich, Amerikaans/Duits politicoloog, dat veel mensen sommige vormen van vrijheid voornamelijk als stressvolle last ervaren. Keuzestress bijvoorbeeld. Als je niet precies weet welk soort en merk chips je moet halen, biedt een hele supermarktstraat met vele tientallen soorten en merken chips een deprimerende aanblik. En sinds de nutsbedrijven vervangen zijn door concurrerende aanbieders die permanent proberen te verleiden tot overstappen, wordt menigeen even permanent geplaagd door de gedachte dat hem wellicht een poot wordt uitgetrokken.

In de roman Zin in dictatuur, van schrijver/journalist Hans van Willigenburg, is de hoofdpersoon (‘je’) een man die alles weet van keuzebeïnvloeding van de mens als consument, want hij is copywriter. Hij is depressief, wat veel te maken heeft met zijn groeiende inzicht dat de zegetocht van het (neo-)liberalisme van de laatste kwarteeuw, die hij als copywriter zou moeten toejuichen, in feite een gang naar een moeras is waar de hele samenleving in zal wegzakken.

Wat een klein opdrachtje lijkt, namen geven aan meubels en zithoeken (zijn namen volgen het uitgangspunt dat een stoel niet een stoel is , maar een zitbeleving), wordt qua beloning zijn grootste succes ooit. Dat hem bovendien een uitnodiging bezorgt van een schimmige tycoon, die woont in een merkwaardig paleis in ‘-stan’ , een niet nader genoemde, voormalige Sovjetrepubliek. Wat hij daar ervaart blijkt (ook) het medicijn voor zijn depressie. Hij krijgt weer zin in dingen, zoals een vrouw van de bestel- en bezorgservice voor betaalde seks aan huis en een reis naar IJsland.

Net als in zijn eerdere romans hanteert Van Willigenburg een eigenzinnige stijl, die kracht wordt bijgezet door tussen de zinnen witregels te plaatsen. Aan uitgebreide beschrijvingen van decors, of van historische achtergronden doet Van Willigenburg niet. Afgezien van het blote feit dat hij copywriter is, lezen we vrijwel niets over de geschiedenis van de hoofdpersoon. De roman bestaat voor een groot deel uit veelal korte mededelingen, waardoor die een hoog tempo krijgt.

In een vorige roman van Van Willigenburg, Houden van Trump, ging het – meer indirect dan direct – over de verleiding van autoritair leiderschap. In Zin in dictatuur keert dat thema in een andere vorm terug. Ook in deze roman moet je lezen wat in het wit tussen de regels staat.

Hans van der Heijde

Hans van Willigenburg – Zin in dictatuur. Ezo Wolf, Bergen. 154 blz. € 20,-.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 25 november 2022.