Twee teksten van Jáchym Topol

Eind 2020 besprak ik voor Tzum Jáchym Topols grote roman Een gevoelig iemand (lees dat boek!). Mijn lovende woorden werden onderschreven door een vertaler, die echter opmerkte dat ik ook wel wat hadden mogen zeggen over de prestatie die vertaler Edgar de Bruin had geleverd. De recente verschijning bij dezelfde uitgever, Voetnoot, van twee al wat oudere prozateksten van Topol, Supermarkt van sovjethelden en Een trip naar het station, gebundeld tot nummer 33 van de Moldavietreeks (Tsjechische verhalen en novellen, meest van hedendaagse auteurs) verschaft mij de gelegenheid dat verzuim goed te maken. De Bruin vertaalde beide teksten en deed dat voorbeeldig, voor zover ik dat kan beoordelen. Hij schreef ook het korte nawoord.

Voor een goed begrip van met name de eerste tekst, Supermarkt van sovjethelden, een verslag van een trektocht, is het geen gek idee om dat nawoord als voorwoord te nemen en ermee te beginnen. Doe je dat niet, dan begrijp je pas na een eindnoot een van de bedoelingen van de trektocht te voet van Topol en zijn vrienden, die samen woudlopersclub De Witte Zwaan vormen. Topol (1962) schrijft in wat zich het beste laat typeren als dagboekaantekeningen over die voettocht in het grensgebied van Slowakije, Tsjechië en Polen. Het viertal trekt door de Dukla Pas, in de Karpaten, op de grens van Slowakije en Polen, waar een Tsjechoslowaaks leger, bestaande uit door Stalin uit de kampen vrijgelaten gevangenen en geleid door generaal Svoboda, als voorhoede van het Rode Leger in 1944 slag leverde om Tsjechoslowakije binnen te dringen en te bevrijden van de nazi-bezetting.

Svoboda ontsnapte in 1948 en de vroege jaren 1950 aan de stalinistische ‘zuiveringen’. Geliefd en bewonderd als hij was bij de Tsjechoslowaken én gerespecteerd door de Russen, werd in hem een ideale compromisfiguur voor het presidentschap gezien tijdens de Praagse Lente. Tot veler verrassing bleef hij aan toen in augustus ’68 Sovjet- en Warschaupacttroepen die Lente hardhandig beëindigden. Svoboda’s meegaandheid met het repressieve regime van Husak tijdens de jaren die volgden, kostte hem bij velen zijn heldenreputatie.

De tocht van Topol en zijn drie vrienden mag bepaald bar worden genoemd, omdat het weer tegenzit en voorjaarsoverstromingen de bodem slecht begaanbaar maken, maar toch ook omdat het viertal er niet echt degelijk voorbereid aan is begonnen, nogal eens de weg kwijtraakt, amper goede spullen heeft en meent dat alcohol de beste brandstofleverancier is voor de zware inspanningen die moeten worden verricht. Voor wat dat laatste betreft: Topol deelt al op de eerste bladzijden mee dat hij met het oog op deze tocht zijn, door Refusal gefaciliteerde geheelonthoudersperiode heeft opgeschort.

Literatuur is in verschillende vormen aanwezig in de tekst: in gesprekken van het viertal, onderling en met derden, maar ook in reisdoelen onderweg. Zo wordt aan de Poolse kant van de grens de schrijver Andrzej Stasiuk bezocht. Gebeurtenissen onderweg, gesprekken, anekdotes en grappen vertellen het een en ander over de betrekkingen tussen de vrienden, maar Topol doet niet of nauwelijks aan nader uitleggen. Hij laat dus veel over aan de lezer, wat hem de kans geeft de tekst veel vaart mee te geven.

Supermarkt van sovjethelden is geschreven in 2004. Een trip naar het station is veel ouder en werd voor het eerst gepubliceerd in 1993. De tekst laat zich – gebrekkig – typeren als een verzameling impressies van een Praag dat na de Fluwelen Revolutie in de greep is geraakt van het wilde kapitalisme. Het uit de grond geschoten woud van reclameborden kleurt de aanblik van de straten, maar de smakeloosheid ervan doet pijn aan de ogen.

In beide teksten, maar het sterkst in Supermarkt van sovjethelden, is al zichtbaar wat Topols latere romanwerk kenmerkt: directheid als tegengestelde van uitleggerigheid en dus de lezer uitnodigend tot meedenken, hoog tempo, vermenging van ‘platte’, rauwe spreektaal met schrijftaal, rijkdom aan beelden. Elementen die Topol in Een gevoelig iemand tot literair edelmetaal weet samen te smeden.

Hans van der Heijde

Jáchym Topol- Supermarkt van sovjethelden/Een trip naar het station. Vertaling en nawoord Edgar de Bruin. Voetnoot, Antwerpen/Amsterdam. Moldavietreeks nr. 33 126 blz. € 14,00.