Echtheid als afgeleide van virtual reality

Ilmar Taska is een Estse schrijver en cineast. In 1993, na de opheffing van de Sovjet-Unie, richtte hij in Estland de eerste commerciële tv-zender op. Taska werd in 1953 geboren in Siberië. Zoals zovele Esten, Letten en Litouwers waren zijn ouders na de Tweede Wereldoorlog naar een Siberisch verbanningsoord gedeporteerd. Over de stalinistische repressie in Estland in die jaren schreef Taska de roman Pobeda 1946, die in 2014 verscheen en sindsdien in vele talen is vertaald.

Is Pobeda 1946 gesitueerd in de nabije geschiedenis, de handeling van Taska’s nieuwe roman, De lokroep van Elysium, speelt zich af in een nabije toekomst. Hoewel er meer personages opduiken, draait het verhaal – voor zover het levende wezens betreft – om Tom, een tamelijk eenzame jongen van een jaar of twaalf, zijn vader Robert Rand, als succesvol theater- en tv-acteur met een lange staat van dienst een Bekende Est, Daniel, Roberts agent en Ester, Toms schooljuf.

Maar Taska heeft ook rollen toebedeeld aan Marlene Dietrich, Marilyn Monroe, John F. Kennedy en Lenin. Die door hoogontwikkelde software tot virtueel leven worden gewekt en bereid zijn tot contact met ieder die dat via de Elysium-portal zoekt en genoeg geld op Elysiumrekening stort. Benodigdheden: een snelle computer en een virtual reality bril.

Taska kleurt zijn menselijke personages beetje bij beetje in en maakt veelal indirect duidelijk dat zij leven in een nabije toekomst waarin iedereen permanent onder elektronische surveillance staat en anonieme machthebbers de dienst uitmaken.

De handeling krijgt vaart als Robert Rand door Elysium wordt benaderd om model te staan voor een virtuele versie en onder druk van zijn agent toehapt. Tom, die zijn vader maar af en toe ziet, heeft nu een echte en een virtuele vader. Aanvankelijk heeft Tom geen moeite met het onderscheid, ook al omdat zijn virtuele vader politieke opvattingen begint te verkondigen, terwijl de echte Robert altijd met een wijde bocht om politiek heenloopt.

Maar als de vraag naar wat (en wie) de virtuele Robert beweegt prangender wordt en anderen, met name Daniel en Ester, zich aan de tweevoudige Robert opdringen, slaat bij Tom de twijfel toe: wie van de twee is eigenlijk de echte Robert? Of is er helemaal geen echte Robert meer? Waarom wordt Robert gepresenteerd als de leider die het volk nodig heeft? Is met Robert de volkomen gemanipuleerde mens gerealiseerd? Is ook hijzelf zo’n gemanipuleerde mens? Is misschien iedereen dat?

Taska is ook filmmaker, zei ik eerder. De gedachte drong zich op dat Taska De lokroep van Elysium schreef met in het achterhoofd het idee van verfilming ervan. De korte paragraafjes zijn als pakkende scènes geconstrueerd: misschien heeft hij zelfs, wat hij aanvankelijk bedoelde als scenario, onderweg getransformeerd tot roman. Als het tot verfilming komt, ga ik dan kijken? Ja, natuurlijk. Al was het omdat het virtuele optreden van de Elysium-sterren waarschijnlijk schitterende beelden oplevert, denk aan Marlene Dietrich die ons ruimhartig blikken vergunt op haar benen.

Hans van der Heijde

Ilmar Taska – De lokroep van Elysium. Vertaling Frans van Nes. Nobelman, Groningen. 324 blz. € 24,99.