Banville schrijft opnieuw elegant, genuanceerd en spitsvondig proza

Met romans als De zee (2006), De onsterfelijken (2010) en De blauwe gitaar (2015) schreef John Banville romans die stilistisch gezien tot de wereldtop behoren. De Ier schreef tussendoor ook altijd misdaadromans onder pseudoniem. De laatste jaren echter schreef hij die misdaadromans onder eigen naam. Sneeuw (2021) en April in Spanje (2022) haalden niet het niveau van zijn literair werk. Het was dus uitkijkt naar Singulariteiten, een roman die terug aansluit bij dat literair werk.

Voor de liefhebbers van Banville is het smullen: personages uit vorige romans komen veelvuldig terug. Een eerder gebruikt vertelperspectief wordt eveneens vanonder het stof gehaald. Er is zelfs een biografische gelijkenis tussen Banville en zijn hoofdpersonage. Ook thema’s en onderwerpen zijn niet nieuw. Banville schrijft opnieuw over wetenschap, seks en (zelf)bedrog. Maar voorkennis is niet nodig om van Singulariteiten te genieten. Centraal staat professor Adam Godley, een wetenschapper die een theorie heeft ontworpen die de wijze waarop naar de werkelijkheid wordt gekeken helemaal heeft veranderd. De Brahmatheorie handelt over multipele universums en vervangt de opvattingen over ruimte en tijd zoals die gekend waren. Hier komen wetenschap en literatuur samen: de auteur creëert immers ook meerdere werelden en is meester over tijd en ruimte.

We leren de oude Godley en zijn theorie echter kennen via een nieuwe generatie: zijn zoon Adam Jr. en diens vrouw Helen leiden op hun prachtig landgoed een goed leven, hoewel een diep verdriet om verloren kinderen en een zelfdestructieve zus hun levensgeluk in de weg blijft staan. De weduwe van Adam Sr. kwijnt weg op een zolderkamertje. Een huishoudster houdt de boel draaiende.

Op een dag verschijnt echter een man – net ontslagen uit de gevangenis en met een nieuw aangenomen naam – die beweert in het huis te zijn opgegroeid. Hij zal in het huisje van de huishoudster gaan wonen. Gek genoeg is hij niet verwant aan Adam of Helen. Ook is hij geen nazaat van de huishoudster, wier familie het huis heeft gebouwd. Wel blijkt hij een wiskundige te zijn geweest die een rol heeft gespeeld in het leven van de overleden Adam. Hij heeft het idee dat er iets niet pluis is met de tijd: misschien heeft ze stilgestaan of is ze uit elkaar gevallen en opnieuw begonnen? Een tweede man komt in het verhaal: de jonge Adam stelt William Jaybey – J.B. verwijst naar John Banville zelf – aan om de biografie van zijn vader te schrijven. De bedoeling is dat de man niet enkel wordt neergezet als een genie, maar ook als een mens van vlees en bloed met onhebbelijke kantjes. Er moeten lijken uit de kast vallen. Maar wat is de werkelijke reden waarom Jaybey de biografie schrijft en niet iemand anders? Als laatste duikt Anna Behrens op. Ze kent de man met de nieuwe naam en heeft eveneens een rol gespeeld in het leven van de professor. Ze heeft bovendien een bizarre wens.

In lijn met de Brahmatheorie speelt de roman zich af in een parallelle wereld, hoewel dat maar sporadisch blijkt. Zo heet New York Nie Ams en de meeste voertuigen rijden op bewerkt zeewater. Inhoudelijk lijkt de roman alle kanten uit te gaan, maar er komen toch enkele universele thema’s op de voorgrond: leven en dood, liefde, waarheid, misleiding, (zelf)kennis. Ook speelt Banville met literaire verwijzingen. Een aandachtige lezer zal misschien meer referenties vinden dan Shakespeare en Beckett. Misschien, zo lijkt Banville te zeggen, is het wel zo dat de werkelijkheid niet bekend of begrepen kan worden. Misschien is alles wel een droom. Of fictie.

Singulariteiten is misschien niet het allerbeste dat John Banville heeft geschreven – daarvoor is het metaniveau dat verwijst naar zijn eerdere boeken iets te uitgesponnen en de plot te mager – maar het is wel een fantastische roman waarmee de oppervlakkigheid van de misdaadroman terug wordt ingeruild voor de nuance, scherpzinnigheid en precisie die de lezer zo lang heeft moeten missen. De typische ritmische en elegante stijl is terug. Als we Banville mogen geloven, is Singulariteiten zijn laatste roman. Gelukkig kan de man beter schrijven dan liegen. Bedrog is altijd een thema in zijn oeuvre.

Kris Velter

John Banville – Singulariteiten. Vertaald door Arie Storm. Querido, Amsterdam. 384 blz. € 24,99.