Terug naar de fabrieksinstellingen

We stevenen met z’n allen af op een klimaatramp, maar er is hoop: op planeet TOI-700 kunnen we gewoon verder leven. Alles is er net iets groter en ruimer. Er is echter een klein probleem, niet iedereen kan van de aarde overgebracht worden naar de nieuwe leefomgeving.

Niet de verschrikkelijke toekomst van deze planeet staat centraal in Gebied 19 van Esther Gerritsen of de technische aspecten van een verplaatsing van miljoenen mensen naar een andere planeet. Gerritsen voert een gedachte-experiment uit, waarbij de reacties en de emoties van de mensen centraal staan. Schrijver Tomas Boom bemerkt de dag na zijn trouwen dat zijn vrouw Suzanne, zijn zoon Parker – uit een eerder huwelijk –, zijn familie en veel van zijn vrienden verdwenen zijn. Hij constateert dat hij als een van de weinigen, samen met wat andere, voornamelijk oudere, mensen is achtergebleven. Niet nuttig voor de nieuwe planeet.

Gerritsen heeft een roman gecomponeerd, in haar karakteristieke stijl vol vlotte dialogen, waarin Tomas in contact probeert te komen met zijn vrouw op de andere planeet en betrokken raakt bij een verzetsgroep tegen de nieuwe machthebbers. Hij probeert alsnog om herenigd te worden met z’n dierbaren. Dat gaat niet zonder slag of stoot.

Gebied 19 verwijst naar een hersengebied in de visuele schors, waaraan wetenschappers werken om traumatische ervaringen te neutraliseren, zodat de mensen gelukkiger worden. Op de nieuwe planeet moet je namelijk niet te veel denken aan wie en wat je achtergelaten hebt (de hond van Tomas bijvoorbeeld). Suzanne ondergaat een behandeling in dat hersengebied. ‘Het is een soort reset. Terug naar de fabrieksinstellingen.’

Tomas is en blijft, op aarde en op TOI-700, een scepticus. Dat rommelen in de hersenen en die nieuwe wereld is niets voor hem. Daar krijgt de roman een dubbele bodem: de schrijver die zelf fantasiewerelden creëert, kan niet zo goed tegen een wereld die hij als een fantasie beschouwt. Gebied 19 krijgt dan ook een humoristische laag, want op TOI-700 houdt men bijvoorbeeld niet van non-fictie. Fictie en vooral poëzie worden razend populair. Tomas zet er zijn vraagtekens bij, maar zijn zoon niet.

‘Nee,’ zei Parker, ‘dat doen we niet meer, overal iets achter zoeken, waarheid is niet vinden, je bent te laat met nadenken, dat deden ze vroeger.’

In een interview in Trouw heeft Gerritsen laten weten dat ze bezig is met deel twee. Dat wekt nieuwsgierigheid op naar die nieuwe samenleving die ondanks de vooruitgang toch enigszins beangstigend is.

Coen Peppelenbos

Esther Gerritsen – Gebied 19. De Geus, Amsterdam. 314 blz. € 23,99 euro.

Deze recensie verscheen eerder in een kortere versie in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 25 juli 2023.